Форум сайта «Глобус Беларуси»

[Валацуга]

[GlobusBelarusi]

Быть может, есть другие старые планы или карты Дзержинска?

[Валацуга]

[Валацуга]

Братская могила красноармейцев. Захоронены 72 бойца 27-й Омской стрелковой дивизии (командир В. К. Путна), погибшие при освобождении Койданова от войск буржуазной Польши в октябре 1920 г. Жители погребли 72 убитых бойца на окраине местечка, в могилах, вырытых по обеим сторонам улицы. В. К. Путна вспоминал: «Рабочие и крестьяне в красноармейских шинелях в последние дни войны с 12 октября, зная, что 18 будет перемирие, в боях около Койданова и Минска 13-17 октября сознательно отдали свою жизнь за Советскую Белоруссию в желании отстоять Минск».
В 1923 г. над могилами красноармейцев были построены деревянные колонны-памятники. В 1930 г. в конце улицы горожане заложили сквер и установили каменный памятник. Накануне Великой Отечественной войны в сквере рядом с памятником были перезахоронены останки красноармейцев из могилы, находящейся на противоположной стороне улицы. 9 мая 1959 г. установлен мраморный памятник.

Братская могила красноармейцев. Улица Пушкина. Захоронено 72 красноармейца 27-й Омской стрелковой дивизии (командир В. К. Путна), погибшие при освобождении Койданова от войск буржуазной Польши в октябре 1920 г. В 1959 г. на могиле установлен обелиск.

Урочище Крутогорье (бытуют названия «Гоштольдова гора», «Кальвинщина» и «Окопище»). Улица Первомайская.
На северной окраине города на р. Нетечи расположено городище. Сильно разрушено в 1979 г. Размеры 82-85 x 60-62 м. Возникло в эпоху раннего железа (не позднее рубежа н. э.). К этому времени относятся найденная здесь штрихованная керамика и глиняные пряслица. Было заселено в эпоху раннего (XI-XIII вв.) и позднего средневековья. В эпоху раннего феодализма здесь находился замок, в средневековье, в первой половине XVII в., был сооружен кальвинский сбор. В 1906 г. около Койданова обнаружен клад польских монет XVII в. В 1927 г. близ Койданова найдено 13 золотых западноевропейских монет XVIII в.

Кальвинский сбор. В первой половине XVII в. в урочище Крутогорье на месте древнего замка был построен монументальный культовый ансамбль. Он стоял на возвышенном овальном в плане плато — Гоштольдовой горе. Кальвинская община в Койданове возникла в 50-х годах XVI в. В конце XVI в. Николай Криштоф Радзивилл Сиротка открыл в Койданове кальвинскую школу. При ней существовала арианская школа и резиденция сеньеров — инспекторов и опекунов школы. Виленский кальвинский синод направлял в эту школу своих учителей. Для участия в организации и деятельности кальвинских школ магнаты Радзивиллы и Виленский синод пригласили в Литву одного из авторов «�стории тяжких гонений чешских братьев» А. Гартмана, который был определен «к служению церкви Койдановской и инспекции школ».
В 1644 г. Богуслав Радзивилл открыл в Койданове двухклассную кальвинскую школу, которая существовала до середины XIX в. С 1691 г., согласно решению Виленского кальвинского синода, в Койданове каждые четыре года проходил сейм — провинциальный съезд литовских кальвинистов. В 1720 г. Койдановская кальвинская церковь в числе других была преобразована в униатскую, которая существовала до 1839 г. При Радзивиллах Койдановскому сбору принадлежало около 4 тыс. семей шляхты. Это была значительная сила в руках Радзивиллов, которую они часто использовали в своей междоусобной борьбе.
Монументальная архитектура Койдановщины XIV-XVIII вв. развивалась в русле общеевропейской. На ее самобытность наложил отпечаток процесс формирования белорусской народности. Ведущим типом монументального строительства становятся оборонное и монастырское зодчество, среди которого распространен тип оборонного храма, каким в Койданове являлся кальвинский сбор. В архитектурном отношении этот культовый комплекс совмещал в себе черты готического стиля (высокая крыша, стрельчатые бойницы, граненая абсида, контрфорсы) и эпохи Ренессанса (цилиндрические своды, аркатура, разнообразные ниши, аттики, расчлененные фасады). В организации этого архитектурного комплекса были использованы характерные для оборонного зодчества средневековой Белоруссии приемы — возвышенное местоположение, окружение по периметру обводненными рвами, использование подъемного моста, угловые башни-бойницы. Как и большинство крупных монастырей и замков этого периода, он представлял собой замкнутый ансамбль, окруженный мощными стенами с башнями-бойницами. Архитектурный ансамбль кальвинского сбора являлся оборонительным городским форпостом в виде небольшой крепости, обнесенной мощной каменной стеной с девятью круглыми в сечении шатровыми башнями, земляным валом и рвом, заполняемым водой из р. Нетечи. Через ров в цитадель можно было попасть только по подъемному мосту, который подходил к высокой каменной стене. Вход внутрь сбора защищался традиционными крепостными воротами, увенчанными родовым гербом магнатов Радзивиллов. Толстые стены сбора и колокольни были прорезаны оконными проемами с полуциркульными арочными завершениями. Стены и башни, видимо, являлись укреплениями ранее существовавшего здесь замка, на месте которого и был возведен этот архитектурный комплекс. В его центре в качестве архитектурной доминанты возвышался храм с высокой двухскатной крышей и трехъярусной башней-звонницей со стороны главного фасада. На башне были установлены часы и размещен большой колокол. Храм был трехнефным с граненой апсидой и высокой башней со стороны главного фасада над входом. В плане здание имело форму прямоугольника. В боковых фасадах расположены круглые бойницы. Со стороны главного фасада над входом возведена мощная башня, квадратная в основании (два нижних яруса) и восьмигранная в двух верхних ярусах и также наделенная бойницами.
Согласно инвентарю 1620 г., в сбор входили через двое дубовых дверей с большими замками «гданьской работы». Внутри, над входом, располагался расписанный разноцветными красками балкон (хоры), откуда можно было попасть в башню. В интерьер входили два латунных фонаря, дубовая кафедра (амвон), посередине сбора стоял стол, накрытый красным бархатом.
В сборе известное время хранился один из экземпляров изданной на латинском и польском языках в Бресте в 1563 г. магнатом Николаем Радзивиллом Черным Брестской библии. В 1901 г. в полуразрушенном здании сбора тайно собирались на сходки члены местного социал-демократического кружка. Сбор действовал до середины XIX в. Во второй половине XIX в. начал разрушаться. Сильно пострадал во время первой мировой войны. В середине 30-х годов был разобран на строительство районной больницы. Во время Великой Отечественной войны был окончательно разрушен.

Покровская церковь. Улица Ленинская. Построена из кирпича в 1850 г. Памятник, в архитектуре которого отразились ретроспективные черты древнерусского зодчества. Храм, расположенный на искусственном насыпном плато, господствует в силуэте окружающей застройки. Здание церкви решено монументальным объемом, к которому по продольной оси примыкают прямоугольные в плане апсида и притвор. Основной объем завершен четырехгранным световым барабаном с шатровым верхом и маковкой, по углам — небольшими луковичными главками. Главный и боковые входы решены арочными проемами. Угловые широкие лопатки завершены килеподобными арочками с круглыми розетками в тимпанах. Наполовину высоты фасады рустованы, в верхней части прорезаны арочными оконными проемами, декорированными килевидными арками с гирьками. Зал церкви перекрыт крестовыми сводами и освещен окнами барабана, который поддерживают четыре столба и паруса. Столбы объединены со стенами и между собой мощными арками. Над входом открытые в зал узким арочным проемом хоры, на которые ведет лестница овальной боковой клетки первого яруса звонницы. Архитектура церкви ассоциируется с образами древнерусского зодчества, с воспоминаниями о кокошниках суздальских и новгородских древних храмов, об их луковичных шлемовидных куполах.

Костел. Улица Первомайская. Под названием «Опека божья» был основан в 1439 г. Неоднократно перестраивался после многочисленных пожаров. Последняя перестройка относится ко второй половине XVIII в., в результате чего его архитектура приобрела барочные черты, господствовавшие в культовой архитектуре Белоруссии XVII-XVIII вв. Костел расположен на насыпной приподнятой над улицей площадке, обсаженной тополями. Здание бывшего костела приспособлено под детскую музыкальную школу.
Костел — монументальная, одна из крупнейших на Мннщине деревянная культовая постройка. Относится к типу трехнефных двухбашенных храмов. Главный фасад решен широкой вертикально ошелеванной плоскостью, в центре которой крыльцо и лучковое окно над ним. Первоначально фасад был фланкирован двумя двухъярусными четвериковыми башнями, завершенными пластичными фигурными главками. Между башнями, закрывая торец двухскатной крыши, был расположен фигурный вогнуто-выпуклый щит. Эта фасадная композиция заимствована из барочной каменной культовой архитектуры и искусно выполнена в дереве. Все здание поднято на высокий каменный цоколь и имеет ярусное объемно-пространственное построение — к центральному высокому нефу, завершенному пятигранной апсидой, примыкают более низкие боковые нефы с односкатными гонтовыми покрытиями. Боковые фасады расчленены двумя рядами прямоугольных окон и вертикальными стяжками между ними.
Художественным акцентом интерьера являлся деревянный главный алтарь, выполненный в барочных формах. Он характеризовался напряженностью и экспрессивностью архитектурно-пластической композиции, изгибами волнистого фронтона и карнизных поясов, насыщенной скульптурной пластикой и декоративной резьбой. Его композиция представляла собой портик с двумя парами расположенных уступом капелированных коринфских колонн. В завершении лучковый фронтон с резной композицией «Глория» — солнечные лучи, пробивающиеся сквозь тучи. Вся композиция поднята на высокий филенчатый цоколь, на боковых частях которого установлены скульптуры апостолов; по сторонам филенчатого фриза установлены вазы. В центре алтаря было помещено живописное полотно неизвестного художника — икона «Пресвятая богородица». Зал костела имел паркетный пол.

[Валацуга]

Алесь Кушнярэвіч. Кальвінскій збор у Койданаве.

У шэрагу цікавых помнікаў старадаўняй беларускай архітэктуры, бессэнсоўна зьнішчаных у наш час, апынуўся і кальвінскі збор у Койданаве (сучасны Дзяржынск). Першапачатковая назва мястэчка — Крутагор’е — засьведчаная ў летапісе з XII ст. Новую назву мястэчка, калі верыць легендзе, атрымала ад імя хана Койдана, войскі якога былі тут разьбітыя ў 1249 г. князем Міндоўгам. З 1539 г. Койданава належала каралю Жыгімонту, а ў 1550 г. перайшло да Радзівілаў. У другой палове XVI ст. яно зрабілася буйным цэнтрам кальвінізму. Каля 1564 г. Мікалай Радзівіл Руды пабудаваў тут драўляны збор. На пачатку XVII ст. быў узьведзены на Гаштольдавай гары збор з мураванымі сьценамі ды вежамі. Паводле сведчання Сыракомлі, сынод гельвецкага веравызнаньня, які адбыўся ў 1691 г. у Вільні, прыняў пастанову, каб кожны чацьвёрты год усеагульны з’езд літоўскіх кальвіністаў ладзіўся ў Койданаве.
Доўгі час лічылася, што мураваны збор пабудаваны ў XVI ст. Аднак даследнік Ю. Якімовіч на падставе выяўленых архіўных матэрыялаў аргументавана даказаў, што помнік узьведзены на пачатку XVII ст.
План асноўнага аб’ёму меў прастакутную форму. Прэсбітэры заканчваўся кантовай апсідай. Да ягонае паўночнай і паўднёвай сьценаў прылягалі дзьве сакрысьціі. У цэнтры галоўнага фасада стаяла шмат’ярусная вежа. Помнік быў накрыты высокім двусьхільным дахам, на якім узвышалася драўляная вежачка з ветранікам.
Выяўленыя намі архіўныя здымкі 30-х гг. дазваляюць упершыню досыць дэталёва апісаць арганізацыю ўнутранай прасторы помніка. Так, над уваходам у храм меліся драўляныя хоры. Да іх, а таксама ў вежу і на паддашак храма вялі сходы, разьмешчаныя ў заходняй сьцяне. Інтэр’ер помніка падзялялі чатыры васьмікантовыя слупы, якія ў аснове мелі амаль квадратную форму (1,9-1,75 м), на тры нефы. Бакавыя былі вузейшыя за цэнтральны неф, які адпавядаў шырыні апсіды. Нефы і аўтарную частку перакрывалі зорчатыя скляпеньні, уласьцівыя гатычнай архітэктуры. Бакавыя адрэзкі нервюраў і падпружных арак абапіраліся на кранштэйны, зробленыя ў сьценах. Асноўны аб’ём храма злучаўся з прэсбітэрыем аркай спічастай формы. Яна трымала ўсходні франтон, а таксама часткова скляпеньні асноўнай і аўтарнай частак. Збор асьвятляўся праз вокны, якія завяршаліся перамычкай паўцыркульнай формы. Бакавыя сьцены былі ўмацаваныя контрфорсамі.
У аб’ёмнай кампазыцыі помніка дамінавала чатырох’ярусная вежа. Уваход у яе знаходзіўся з паўднёвага боку. Ва ўсіх ярусах, акрамя першага, былі зробленыя байніцы. У апошнім меўся гадзіньнік.
Збор абкружала мураваная сьцяна з дзевяцьцю вежамі. Яны былі двуярусныя, круглыя і завяршаліся канусаватым дахам. Таўшчыня сьценаў дасягала 1,5 м. У кожным ярусе вежаў налічваліся тры байніцы. Вакол мураванае сьцяны меліся вал і роў, што злучаўся з р. Няцечай. Праз яго да брамы, увенчанай гербам Радзівілаў, вёў драўляны мост.
Выдатны помнік архітэктуры быў зьнішчаны пасьля апошняе вайны савецкімі вандаламі. Нікога, вядома, за гэтае злачынства не пакаралі.
Алесь КУШНЯРЭВІЧ
/Спадчына. Мінск. № 2. 1994. С. 50-52./

[Валацуга]

М. Адзярыха. Апісаньне койданаўскага замку.

На адлегласьці вярсты ад ст. Койданава па М.-Б.-Б. чыгунцы ў кірунку на захад разьмясьцілася м-ка Койданава. Раскінулася яно на досыць высокіх узгорках у кірунку з поўначы на поўдзень. Між гэтых узгоркаў ледзь-ледзь сочыцца невялічкая рэчка-раўчучок, якую тутэйшыя насельнікі называюць Няцечкай. На паўночны бок ад станцыі, недалечка ад рэчкі, з правага яе боку, на высокім узгорку стаіць сьведка старадаўных дзён Беларусі — Койданаўскі замак. З паўднёвага боку ад яго, на адлегласьці 20-30 сажняў знаходзіцца стары каталіцкі касьцёл, дзе яшчэ ў сучасныя дні адбываецца набажэнства местачковых і аколічных каталікоў. Улева ад замку на такой жа адлегласьці, як ад касьцёлу, сярод дзесятка бярозак, разьмешчаны старадаўныя кальвінскія могілкі, на якіх да нашых дзён захавалася некалькі скляпоў і помнікаў. Тут жа пры могілках, крыху на захад, стаіць папоўскі дом, з усіх бакоў абкружаны густою зеленьню высокіх ліп, клёнаў, бярэзін і іншых дрэў. Усходнім сваім бокам замак упіраецца ў рэчку Няцечку, за якой раскіданы загоны местачковага сялянства. Заходні ж бок замку з сваёю брамаю ўпіраецца ў Першамайскую вуліцу, па адным баку якой разьмешчаны сялянскія будынкі.

Увакол замак абнесены глыбокім у 8-10 сажняў ровам і высокім валам. Тутэйшыя сяляне апавядаюць, што калісь-та ў старадаўныя часы гэты роў быў увесь да берагоў запоўнены вадою. І толькі дзякуючы таму, што ў гэтым рове ўтапіўся ўлюбёны сын якогась князя, апошні прызваў бабу-ведзьму і загадаў ёй, каб яна вывела з рову ваду. Баба-ведзьма загаварыла ваду, і ў рове стала суха. На тым месцы, дзе ўтапіўся князеў сын стаў камень, які і да нашага часу знаходзіцца ў рове. На вале ж вакол замку, ля самых сьцен, гойдаюцца розныя дрэвы. Тут ёсьць бярозы, клён, асіны, ліпы і сярод іх, „як важны пан”, разлажыўся вялізарны, у два з паловай абхваты, граб. Асабліва густа разьмешчаны дрэвы з паўднёвага боку. Калі глядзіш на замак ад каталіцкага касьцёлу, дык з-за дрэў нельга бачыць таго, што знаходзіцца ў сярэдзіне замку ці на яго паўночным баку. З заходняга боку, якраз супроць брамы, берагі рову злучаюцца між сабою земляным насыпам, дзякуючы якому толькі можна прабрацца ў сярэдзіну замку. Местачковыя насельнікі кажуць, што калісь даўно, у той час, калі роў быў запоўнены вадою, гэтага землянога насыпу ня было. Замест яго быў рухомы мост, па якім прабіраліся ў замак і назад.

Акрамя таго, што замак абнесены наўкола ровам і валам, для большай забясьпекі ад ворага, ён абнесены яшчэ каменнай сьцяною. Усіх сьцен у ім налічваецца дзесяць. Даўжыня іх неаднолькавая і, дзякуючы гэтаму, сьцены даюць замку форму няправільнага дзесяцікутніка. Усе сьцены змурованы з чырвонай цэглы, якая мае квадратовую форму, і ахварбаваны ў белы колер. Пры гэтым кожная з іх пакрыта зьверху гонтай. Але на аднэй з сьцен, што першая з правага боку ад брамы, знойдзена, што яна калісь-та была пакрыта ня гонтай, а дахоўкай (чарапіцай). Гэта наводзіць на думку аб тым, што ў старадаўныя часы ўсе сьцены замку пакрываліся зьверху ня гонтай, як яны пакрыты цяпер, а дахоўкай. Звычайная вышыня сьцяны дасягае аднаго сажня, а таўшчыня — паловы аршына. Пры гэтым трэба сказаць, што толькі тры сьцяны захаваліся ў поўным сваім відзе, рэшта зруйнаваны местачковымі насельнікамі, якія разьбіраюць іх на чараны для печак.

У кожным з вуглоў сьцяны знаходзіцца вежа. Усіх іх налічваецца ў замку дзевяць. У вадным з вуглоў знаходзіцца брама замку. Яна, як і сьцены, змурована з цэглы і высока ўзьнімаецца над імі. Толькі вароты брамы зроблены з дрэва і моцна ўмацованы да сьцен. На браме да сучаснага моманту захаваўся з надворнага боку надпіс з словамі “Renou 1884”. Вежы маюць форму конуса і таксама, як сьцены, змурованы з цэглы і пакрыты ў сучасны момант гонтаю. У кожнай з веж ёсьць па шэсьць байніц: тры з іх, большыя ў дыямэтры. разьмешчаны ўнізе вежы, а тры, меншыя ў дыямэтры, знаходзяцца вышэй першых. Усе яны накірованы ў розныя бакі процілежна ад цэнтру. Што датычыць сярэдзіны замку, яго ўнутранога выгляду, дык тут перш-на-перш кідаецца ў вочы кальвінскі збор, дзьверы якога накірованы на захад. За ім, на адлегласьці пяці ці сямі крокаў, знаходзіцца жылы будынак, напэўна былы дом князёў, а ўлева, насупроць збору, разьмешчан хлеў.

Збор займае якраз цэнтар месца замкавага пляцу. Ён мае выгляд моцнай цаглянай будыніны і добра захаваўся да цяперашняга часу. Сьцены, страха і вокны засталіся цэлымі і непарушанымі. Толькі не хапае для паўнаты малюнку збору аднае яго вежы, якая высока ўзьнімалася над зборам. У 1921 годзе, як кажуць тутэйшыя сяляне, гэтая вежа збору зруйнавана чырвонаармейцамі, якія складалі свае вайсковыя рэчы ў зборы. Разам з вежаю быў скінуты і гадзіньнік, які знаходзіўся ў вежы. Ад яго зараз засталося толькі два колы, якія знаходзяцца ў першай вежы, што з левага боку ад брамы замку. Гэты гадзіньнік да 1905 году паказваў правільны час і толькі пасьля 1905 г., дзякуючы адсутнасьці наглядальніка за ім, сапсаваўся.

У сярэдзіне зборавай вежы, з яе ўнутранога боку, як падаюць сяляне, была бляшка з надпісам на нямецкай мове. Кажуць, што гэты надпіс вызначаў дату рамонту збору, а ўласна 1613 год.

Увесь збор складаецца як бы з трох частак: першая частка — гэта пярэдняя прыбудоўка збору, другая — самы збор і трэцяя частка — задняя прыбудоўка збору. Кожная з гэтых пералічаных частак выразна адрозьніваецца адна ад аднае па форме сваёй пабудоўкі. Так, пярэдняя прыбудоўка высока ўзьнімаецца да верху ў параўнаньні з самым зборам і яго задняй прыбудоўкай. Пры гэтым яна складаецца як бы з трох паверхаў, якія розьняцца між сабою па форме. Першыя два, што зьнізу, маюць чатырохсьценную форму, трэці — шасьцісьценную. Ня гледзячы на вялікую вышыню гэтай прыбудоўкі, яна займае невялікую плошчу зямлі. Даўжыня яе — тры-чатыры аршыны, а шырыня — пяць-шэсьць аршын. У кожным з паверхаў пярэдняй прыбудоўкі ёсьць байніцы; колькасьць іх і дыямэтар неаднолькавы. У першым паверсе тры байніцы, накірованыя ў кірунку на захад, поўдзень і поўнач. Гэтыя байніцы самыя большыя па сваім дыямэтры. У другім паверсе толькі дзьве, невялічкага дыямэтру, байніцы, якія накірованы на поўдзень і поўнач.

Трэці паверх налічвае ў сабе восем, зусім невялічкага дыямэтру, байніц. З кожнага боку гэтага паверху іх ёсьць па некалькі.

Самы збор трохі нагадвае Менскі Залатагорскі каталіцкі касьцёл, што знаходзіцца па Савецкай вуліцы. Ён мае ўдоўж дваццаць тры аршыны, а ўшыркі пятнаццаць аршын. Дах пастаўлены вельмі строма, а сьцены з бакоў маюць па тры цагляныя як бы ўпоры, падобныя да шул ў хляве ці гумне. Гэтая частка збору, як і першая, мае байніцы. Толькі разьмешчаны яны з пэўных бакоў — гэта ў пярэдняй сьцяне з заходняга боку і ў задняй сьцяне з усходняга боку. У пярэдняй сьцяне дзьве байніцы — зьнізу большага дыямэтру і дзьве байніцы ўверсе сьцяны меншага дыямэтру. У сьцяне з усходняга боку ўсіх байніц налічваецца шэсьць. Яны разьмешчаны па ўзроўні страхі, паўз бакі апошняе, адна над другою. З іншых бакоў байніц у гэтай частцы збору няма.

Трэцяя і апошняя частка збору па форме спаёй пабудоўкі зусім розьніцца ад формы пабудоўкі першых дзьвёх частак збору. Адходзячы на два-тры аршыны ад самаго збору звычайнай сьцяною, яна зараз пачынае загінацца ў сярэдзіну і сьпераду прымае шасьцігранную форму. Разьмер яе вышыні, а таксама плошчы меншы, як у першых частках збору. Дах прыбудоўкі спускаецца да нізу вельмі строма і зроблен, як і ў самым зборы, з гонты. Вокны збору ўва ўсіх яго частках, якіх налічваецца шаснаццаць, маюць форму дугі. Дзьверы збору, як надворныя, так і ўнутраныя, таксама такой формы, як вокны.

Унутраны бок збору, таксама як і надворны, падзяляецца на тры часткі. Першая частка—гэта ўваход у збор, другая—самы збор, дзе зьбіраліся для набажэнства, і трэцяя частка — аўтар.

Уваход нічога сабою цікаўнага не прадстаўляе. Гэта звычайны як бы калідорчык, які мае квадратовую форму і зусім невялічкі. Ня тое прадстаўляе сабою самы збор. Тут перш за ўсё, калі толькі пераступіш парог, убачыш над сабою клірас. Над клірасам у сьцяне, што ідзе ў кірунку на захад, ёсьць ход на званіцу і вышкі збору. Зараз гэты ход замурованы. Замуравалі яго, як кажуць сяляне, у 1921 годзе чырвонаармейцы, якія складалі ў зборы свой фураж і зброю. Да гэтага часу ён быў адчынены і можна вольна было прабрацца на званіцу і вышкі. Далей у зборы, на адлегласьці кроку ці двух ад клірасу і на адлегласьці двух-трох крокаў ад бакоў-сьцен збору, знаходзяцца чатыры слупы, якія як бы падпіраюць столь збору. Слупы маюць васьмікантовую форму і ў дыямэтры ня болей чвэрці аршына. Столь мае форму скляпеньня і пахварбавана, як і сьцены, у белы колер. Дзякуючы таму, што збор служыў для чырвонаармейцаў месцам складу збожжа і зброі, сьцены яго трохі паабіваны і вельмі забруджаны. Адгэтуль ніяк нельга заўважыць якіх-небудзь малюнкаў на сьценах, якія можа калі і былі на іх. Тут жа ў сярэдзіне збору, пры левым баку сьцяны, у тым месцы, дзе сходзіцца частка самага збору з яго задняй прыбудоўкай, ці, іначай кажучы, алтаром, знаходзіцца склеп, а з гэтага склепу ідуць тры падземныя хады ў розныя бакі. Сяляне кажуць, што адзін з гэтых патаемных ходаў ідзе ў Менск, другі — у Несьвіж, а трэці — у Навасёлкі, што ляжаць на адлегласьці 5 вёрст ад м-ка Койданава. Адзін з гэтых ходаў праходзіць якраз пад брамай і пацьвярджаецца, кажуць сяляне, гэта тым, што калі пастукаць чым-небудзь цяжкім у месцы за брамай з надворнага боку замку, дык будзе чуцён падзямельны глухі гул, гул падзямельнай пустэчы.

У 1913 годзе, як апавядаюць сяляне м-ка, у Койданава, для агляду склепу прыяжджаў з Вільні біскуп кальвінскай царквы, які аб склепе даведаўся з старадаўных запісаў. Поўнасьцю даведацца аб тым, што знаходзілася ў склепе і яго ходах яму не ўдалося з прычыны таго, што калі адходзілі ад месца склепу па ходах на адлегласьць 20-30 крокаў, дык гасла сьвятло з-за недахвату паветра. У склепе ім было знойдзена толькі 75 дамавін, зусім струхнелых. Калі да іх дакрануліся, дык яны рассыпаліся, і толькі засталіся цэлымі шкілеты пахаваных людзей. Гэтыя дамавіны, быццам, былі выключна дамавінамі памершых з роду Радзівілаў. Гэты ж самы склеп быў адчынены і ў 1920 годзе чырвонаармейцамі. Імі таксама, як і біскупам, было знойдзена шмат чалавечых касьцей, параскіданых па склепе. Пасьля гэтага яны склеп замуравалі цэглай і такім ён застаецца да сёньняшняга дня.

Дом, што знаходзіцца ў замку, разьмешчаны між дзьвёх сьцен і нават зьліваецца з імі так, што сьцяна дому служыць у гэты самы час і агароджаю замку. У ім ёсьць дзьве дзьверы: адна на ўсход, а другая на захад, а таксама тры пакоі з калідорам формы простакутніка. Як у калідоры, так і ў кожным пакоі знаходзяцца кахляныя грубкі. Частка з іх амаль што разбурана, асабліва на калідоры, а рэшта захавалася ў сваім старадаўным выглядзе. Вокны ў доме досыць вялікага разьмеру і разьмешчаны нізка пры зямлі з прычыны таго, што сам дом стаіць нізкавата ад зямлі. У доме ў сучасны момант разьмяшчаюцца сем’і, якія страшэнна нішчаць як замак у цэлым, так і дом, перарабляючы даўнейшыя пакоі і печы згодна свайму густу, на новыя.

Хлеў замку стаіць, прыпіраецца да дзьвёх сьцен агароджы замку, трэцяй і чацьвертай па ліку з левага боку брамы. Зроблены ён увесь з дрэва, пакрыты гонтаю і ледзь трымаецца. Бярвеньне павылузвалася з вуглоў і сьцен, і каб не сьцяна агароджы, на якую ён нахіліўся, дык будынак даўно б ужо разваліўся. Толькі дзякуючы сьцяне ён захаваў свой выгляд да гэтага часу. Рэшта пляцу замка каля 50 кв. сажняў нічым не занята і пустуе.

Гэты вольны пляц замку, напэўна, некалькі дзесяткаў гадоў тому назад быў заняты якімі-небудзь будынкамі, але дзякуючы таму, што ня было належнага за імі догляду, яны зьнікалі. Каб ня здарылася гэта самае і з тымі будынкамі, а таксама з замкам у цэлым, якія захаваліся да сучаснага моманту, трэба ўсім тым, каму дорагі нашыя старадаўныя помнікі, зьвярнуць на замак належную ўвагу і паклапаціцца аб яго захаваньні, ня даць магчымасьці несьвядомым насельнікам яго руйнаваць. Навуковыя працаўнікі: гісторыкі, археолягі, этнографы і мастакі павінны ўзяцца за яго дасканалае вывучэньне, бо пройдзе час, і гэты замак можа зьнікнуць і загінуць для навукі.

/Наш край. № 1 (4). Менск. 1926. С. 37-40./

[Валацуга]

[Валацуга]

[GlobusBelarusi]

Последние фото правильнее, конечно, размещать в разделе "Надо бы добавить на «Глобус»".

[Валацуга]

[GlobusBelarusi]

[Валацуга]

увеличить до 1200x900

увеличить до 1200x900