Форум сайта «Глобус Беларуси»

[Nikolai]

[Слонім — горад шматканфесійны.

РЈ Слоніме беларускія татары жывуць прыкладна Р· XVI СЃС‚., С– зьяўляюцца неад’емнай часткай гісторыі Р№ культуры горада.
У 1644 годзе Слонімскі стараста Казімір Леў Сапега, выдаў прывілей для слонімскіх рамесных цэхаў, паказаўшы, каб да іх належаць і татары.
У 1717 годзе ўжо згадваецца ў горадзе Татарская вуліца.
У 1804 годзе ў Слоніме была пабудавана мячэць з адным мінарэтам і купалам.(па іншым зьвесткам - у 1765 годзе)
У 1881 годзе (25 траўня) падчас вялікага гарадзкога пажару яна згарэла й праз год быў зноў пабудавана з дрэва. Грошы на будаўнічыя матэрыялы ахвяраваў граф Францішак Пуслоўскі.

У 1897 годзе ў Слонімскім павеце пражывала 178 татараў.

У верасьні 1939 году слонімскія татары былі дэпартаваныя органамі НКУС у Сібір. Мячэць была спалена немцамі падчас Другой Сусьветнай вайны перад адступленьнем летам 1944 году. Пасьля вайны польска-літоўскія татары актыўна сталі зьязджаць з СССР, баючыся новых арыштаў з боку НКУС. У 1946 годзе многія зь іх зьехалі ў Польшчу.

увеличить до 1200x630

[Nikolai]

увеличить до 1200x821

увеличить до 846x1200

увеличить до 858x1200

увеличить до 867x1200

увеличить до 1200x643

увеличить до 1200x265

увеличить до 1200x724

увеличить до 1200x810

увеличить до 1024x714

увеличить до 1200x723

увеличить до 1200x990

увеличить до 1200x889

[Nikolai]

БЕЛАРУСКАЯ АРАБІЦА.

Мала хто ведае, але ”натуральнымі” для беларускай РјРѕРІС‹ зьяўляюцца РЅСЏ толькі кірылічны Р№ лацінскі альфабэты, але таксама Р№ арабскі альфабэт!
Беларускую арабіцу стварылі на аснове звычайнага арабскага альфабэта татары, якія жывуць на нашай зямлі з 14 стагодзьдзя, першапачаткова па запрашэньню літоўскіх князёў.
С цягам часу беларускія татары забылі сваю родную мову й пачалі карыстацца старабеларускай, але для запісу яе выкарыстоўвалі арабскі альфабэт, пашыраны некаторымі літарамі для перадачы беларускай фанэтыкі.
Захаваліся так званыя ”кітабы” - РєРЅС–РіС– РЅР° беларускай РјРѕРІРµ напісаныя арабскім РїС–СЃСЊРјРѕРј.

Падрабязьней чытайце, напрыклад, у Вікіпедыі. https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%B1%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%B0%D0%BB%D1%84%D0%B0%D0%B2%D1%96%D1%82

увеличить до 1000x467

[Nikolai]

Мусульманскую прысутнасць Сѓ Слоніме некаторыя даследчыкі таксама звязвалі Р· паселішчам татарскіх палонных РёР·–РїРѕРґ Клецка (1506 РіРѕРґ), аднак Сѓ XVI стагоддзі С– без таго было дастаткова перасяленняў мусульман РЅР° тэрыторыю Беларусі. РЈ XVI стагоддзі татары ўжо жылі Сћ вёсках Раготная, Лядзінкі С– Боркі непадалёк ад Слоніма. Верагодна, Сѓ першай палове XVII стагоддзі СЏРЅС‹ Р·'явіліся С– Сћ самім горадзе. РЈ 1644 РіРѕРґР·Рµ слонімскі стараста Казімір Леў Сапега, маршалак надворны, выдаў прывілей для слонімскіх рамесных цэхаў, прапісаўшы, каб РґР° С–С… належалі С– татары. РЇРє мяркуецца, татары сяліліся РЅР° вуліцы Гарбарскай, паколькі займаліся гарбарным рамяством. РЈ 1717 Рі. ужо згадваецца С– свая вуліца Татарская. Аднак мячэці Сћ Слоніме РґРѕСћРіС– час РЅРµ было, СЏРµ пабудавалі толькі Сћ 1804 РіРѕРґР·Рµ. Р—РіРѕРґРЅР° Р· рапартам выконваючага абавязкі маршалка шляхты Слонімскага павета Бажымоўскага, татары Слоніма Сћ 1832 РіРѕРґР·Рµ займаліся апрацоўкай зямлі, рыбалоўствам, возніцтвам, вырошчвалі С– прадавалі гародніну. Кто–то меў уласную зямлю, кто–то браў надзелы Сћ арэнду. РЈ павеце тым часам пражывала 157 татараў, Р· С–С… 138 займаліся сельскай гаспадаркай, Р° 19 — рамяством, РґР·РІРµ СЃСЏРј'С– атрымалі правы РЅР° расійскае дваранства.

увеличить до 806x1080

РџСЂР° тое, што мячэць мела ўласную традыцыйную рэлігійную літаратуру, сведчыць хамаіл (малітоўнік), СЏРєС– захаваўся РґР° міжваеннага перыяду: «РЈ Слоніме захаваўся хамаіл, СЏРєС– змяшчае малітвы РЅР° арабскай РјРѕРІРµ, але тлумачэнні гэтых малітваў С– службы напісаны РЅР° чагатайскай. Гэты хамаіл стаў, так Р±С‹ мовіць, бацькам СѓСЃС–С… нашых хамаілаў С– выкарыстоўваўся нават тады, калі нашы РїСЂРѕРґРєС– разумелі СЂРѕРґРЅСѓСЋ РјРѕРІСѓ С– РЅРµ мелі патрэбы Сћ перакладах РЅР° СЂСѓСЃРєСѓСЋ ці польскую».19 Аднак варта адзначыць, што некаторыя татары СћСЃС‘ яшчэ размаўлялі РїР°-турэцку Сћ XVII, XVIII С– нават XIX стагоддзях. Надпісы РЅР° гэтай РјРѕРІРµ захаваліся Сћ кітабах, хамаілах С– тэджвідах.
(крыніца: Artur Konopacki. ˚ycie religijne Tatarów na ziemiach Wielkiego Ksi´stwa Litewskiego w XVI–XIX wieku )

увеличить до 880x480

Даволі цікавы дар павялічыў маёмасць Слонімскага джэмята, які можна смела лічыць вакуфам. У 1885 годзе мячэць узбагацілася двума падсвечнікамі, падоранымі праваслаўным свяшчэннікам. Святар абяцаў, што калі яго сын, цяжка хворы, паправіцца, ён будзе здзяйсняць абетныя прынашэнні ва ўсіх цэрквах Слоніма.

увеличить до 1200x808

Архітэктурныя планы мячэці ў Слоніме. Крыніца: Нацыянальны гістарычны архіў Беларусі ў Гродне ( ф. 8, оп. 2, т. 331.)

увеличить до 1200x750

увеличить до 872x1200

мапа татарскіх пасяленьняў у 19 ст.

увеличить до 841x616

падрабязны экскурс аб слонимскіх татарах :

https://tutejszy.ru/grodnenskaya/slonimskij/slonim/604-tatary-iz-slonima-v-mezhvoennoj-polshe-v-1919-39-godakh?ysclid=md5p2lgvft934274500

https://youtu.be/Czb6EE20TNs?si=0LqQ2Lg5SncdaVPU

[Nikolai]

увеличить до 1200x799

Дасьледчык гісторыі польска-літоўскіх татараў с. Крычынскі апісаў яе наступным чынам:

Мячэць у Слоніме, з трыма цыбулепадобнымі вежкамі, ёсьць быццам бы копія праваслаўнай царквы.