| Предыдущая тема :: Следующая тема |
| Автор |
Сообщение |
Nikolai
Зарегистрирован: 06.10.2017
Сообщения: 172
|
 Добавлено: 19 Oct 2023, Thu, 1:11 Заголовок сообщения: Былы СЛОНІМ - горад кляштараў: КЛЯШТАР канонікаў лятэранскіх & Касьцёл Божага Цела |
 |
|
💢СЛОНІМ - ГОРАД КЛЯШТАРАЎ💢
🔹КАСЬЦЁЛ БОЖАГА ЦЕЛА І КЛЯШТАР ЛЯТЭРАНСКІХ КАНАНІКАЎ🔹
Латеранские каноники (CRL) — католическая мужская монашеская конгрегация
регулярных каноников, основанная (1059г.) на уставе святого Августина. Латеранские каноники практикуют
три монашеских обета: послушание, целомудрие и нищету.
1. Гісторыя
У 1593 г. Леў Сапега (1557-1633)[1], канцлер літоўскі і староста слонімскі, заснаваў мураваны парафіяльны касьцёл, разьмешчаны ў цэнтры новай, левабярэжнай часткі места «ідучы з Рынку міма замак да мосту новазбудованага па дарогу,
з другога боку па новую Замкавую вуліцу»[2]. У 1633 г. ён ужо быў часткова ўбраны, хаця бракавала яшчэ скляпеньня[3].
Пасьля сьмерці фундатара абавязак працягу будаўніцтва пераняў яго сын Ян Станіслаў Сапега (1589-1635), маршалак
літоўскі, які на ўтрыманьне касьцёла прызначыў маёмасьць Дарава ў павеце слонімскім, але ў сканчэньні храму
перашкодзіла яму перачасовая сьмерць[4]. Канчаткова справу бацькі і брата давяў да канца ў 1635 г. малодшы з сыноў
Льва – падканцлер літоўскі Казімер Леў Сапега (1609-1656)[5]. Да паловы XVII ст. касьцёл выконваў функцыю неафіцыйнай
філіі парафіяльнага і знаходзіўся пад кіраўніцтвам сьвятароў дыяцэзіяльных[6]. У 1650 г. Казімер Леў Сапега перадаў яго
прывезеным з Кракава Канонікам Рэгулярным Лятэранскім, 1 жніўня 1650 г. атрымаўшы для сваёй фундацыі згоду караля
Яна Казімера, а 20 кастрычніка таго ж году – згоду біскупа віленскага Ежы Тышкевіча[7]. Датавае забесьпячэньне касьцёла
не хапала для належнага разьвіцьця манаскай установы, у сувязі з чым у 1653 г. на капітуле генэральнай Канонікаў
Лятэранскіх нават разглядалі адмову ад слонімскай фундацыі[8]. Фундатар папярэдзіў гэта, павялічыўшы забесьпячэньне
за кошт фальварку Цівіншчына а таксама процантаў ад сумы 8000 злотых, што ў 1654 г. зацьвердзіў кароль Ян Казімер[9].
1.1. Касьцёл
Касьцёл, напэўна, значна пацярпеў падчас маскоўскай вайны, калі ў 1655 г. войскі князя Аляксея Трубецкага занялі і спалілі Слонім[10]. Аднаўленьне, распачатае ў 1658 г., праводзіў, маўляў, італьянскі майстар, прысланы з Кракава[11], але няма
зьвестак аб аб’ёме і характары гэтых працаў. З інвэнтару, складзенага, напэўна, у 1697 г., вынікае, што ўнутры знаходзіліся
4 алтары, сталы манаскія, часовыя амбон, два спавядальнікі, простыя сталярскія лаўкі, хоры музычныя, на якіх знаходзіўся
шафавы пазітыў. Два з алтароў ня мелі наставаў, чыю функцыю выконвалі абразы ў сталярскіх рамах – у галоўным алтары –
Хрыстос Укрыжаваны і вышэй меншы – Сьв. Марыя Магдалена, у правым бакавым – Сьв. Аўгустын і над ім – Нараджэньне
Марыі; два рэшты, напэўна, зьмешчаныя ў прамянях трансэпту, былі разьбяныя, двух’ярусныя, з абразом: Сьв. Міхал Арханёл і анёлы і Беззаганнае Зачацьце, у другім – Маці Божая зь Дзіцяткам, у срэбных рызах і камяністых каронах, а таксама Сьв. Ганна Самотрэць. Рэшты былі павешаныя на сьценах – у прэзьбітэрыюме па правым баку алтара – партрэт Казімера Льва Сапегі, на бакавых сьценах – Хрыстос у Аліўнай гары і Сьв. Аўгустын, другі абраз Сьв. Аўгустына быў зьмешчаны над амбонай, а пад
хорамі – Хрыстос Укрыжаваны і Ўваскрасеньне; чатыры наступныя знаходзіліся ў рызьніцы: вялікі абраз Збаўца, а таксама
меншыя: Хрыстос Укрыжаваны, Зьняцьце з крыжа і Маці Божая Смутная. Над галоўным уваходам быў зьмешчаны герб
фундатарскі, у рамах, маляваны на дошцы. Сярод некалькіх абразоў у кляштары адзначаны, між іншым, Каранацыя Марыі
«з выявай фундатара».
Надзвычай багаты быў рэшта інвэнтару – сярод срэбраных пасудзін 2 мананстранцыі, 6 келіхаў, 7 шкатулак, акрамя таго вялікая пазалочаная лямпа, а таксама два прадметы сьвецкага характару, азначаныя як «пасы старадаўнія залаценькія, у ружы».
На багаты комплекс літургічных адзенняў складаліся 35 арнатаў і 7 капаў[12]. У 1768 г. за 10 абразоў і 8 гравюр заплацілі
«мастарам-італьянцам»[13].
У 1771 і 1776 гг. рамантавалі арганы,
У 1776 г. ашклілі вокны, а званіцу пакрылі бляхай,
У 1783 г. аднавілі абразы ў вялікім алтары[14].
У 1782 г. падчас візытацыівельмі крытычна ацанілі занядбанасьць касьцёла, які меў пашкоджаную стрэху, а ўнутраную
частку брудную, з пашкоджанай падлогай, арганамі і лаўкамі. Драўляны будынак кляштару азначалі як руіну[15].
У 1797 г. пачалі капітальны рэмант, магчыма, злучаны з перабудовай, бо Мікалай Піяна, згаданы ў рахунках як архітэктар
касьцёла, атрымаў, між іншым, плату за «абрыс»[16].
У 1798 г. з таго ж крыніцы вядомыя імёны рамесьнікаў: майстра Фаб’яна, муляра Яна, сталяра Дамініка, а таксама мастака Васілеўскага, які пафарбаваў вялікі алтар і амбону; у той час зрабілі таксама новую падлогу, пафарбавалі касьцёл, а таксама
пакрылі дах дахоўкай[17].
У 1800 г. біскуп Адам Клокацкі зьдзейсьніў кансэкрацыю адноўленага касьцёла[18].
У 1821 г. частка касьцёльнага срэбра стала здабычай крадзяжу; сьледства прывяло да аднаго з слонімскіх габрэяў, аднак нічога
не здолелі яму даказаць. Зьніклі тады: пазалочаная шкатула, патэна і 2 кароны, абсаджаныя камянямі, срэбны крыж, пярсцёнак
з каменем, некалькі стрункаў караляў і срэбны мэдаль[19].
У 1830 г. стан касьцёла быў добры, хаця трэба было ўжо пабеліць сьцены[20]. Сьвятыня разам з акружаючым яе могільнікам і будынкамі кляштарнымі акружаў мур з двума брамамі, якія вялі да касьцёла і кляштару[21].
Пры касьцёле стаяла драўляная званіца з чатырма званамі; ужо быў сабраны матэрыял на будаўніцтва мураванай[22].
У 1845 г. пасьля касаты канвэнту парафіяне дэкан слонімскі кс. Ян Абаровіч беспасьпяхова спрабавалі пра прызначэньне
касьцёла па-кананіцкага на парафіяльны[23], аднак разам з рэшткай будынкаў 23 ліпеня 1845 г. ён быў перададзены дзяржаўным уладам; 2 кастрычніка 1845 г. генэрал-губэрнатар выдаў загад аб выдаленьні ўбраньня з зачыненага касьцёла, а 30 кастрычніка
1845 г. мясцовы начальнік далажыў, што будынкі па-кляштарныя разам з касьцёлём былі перададзеныя праваслаўнай царкве[24].
У 1846 г. мярнік гарадзенскі Юльян Малевіч склаў вымеры – пляны гарызантальныя, а таксама выгляд фасадаў касьцёла і кляштару[25]. На працягу наступных гадоў узьніклі два праекты перабудовы пад царкву ў стылі руска-бізантыйскім, складзеныя
ў 1849 г. гарадзенскім губэрнскім архітэктарам Мікалаем Чагіным[26], а таксама ў 1855 г. Тамашам Тышэцкім, віленскім
архітэктарам эпархіяльным[27].
У 1858 г. пад кіраўніцтвам арх. Леанарда Крыжаноўскага, гарадзенскага губэрнскага інжынэра, рэалізавалі другі, адначасова ўзводзячы ўрачыстую мураваную званіцу з трыма ярусамі, пакрытую высокім шатровым дахам, завяршаную цыбулепадобнай банькай[28].
У такім стане – як сабор пад тытулам Праабражэньня Панескага – ён пратрымаўся да 1941 г., калі быў значна пашкоджаны, што дакумэнтуе зробленая тады фатаграфія[29].
У 1960 г. зьдзейсьнілі разабраньне разбуранай пабудовы, а таксама знаходзілася ў цалкам добрым стане званіцы. Пад канец дзевяностых гадоў на захаваных падмурках касьцёла распачалі будаўніцтва цяперашняга сабору Сьв. Збаўцы, скончанае ў 2003 г. Праект распрацаваў у 1996 г. менскі архітэктар Аляксандар Кандратаў. Новы храм быў дамінаваны вялікай цыбулепадобнай баняй, акружанай чатырма меншымі, аднак праектант захаваў плян, а ў пэўнай ступені таксама і брылу былога касьцёла, а таксама
падзелы ягоных фасадаў.
1.2. Кляштар
Канонікі прыбылі ў Слонім, напэўна, пачаткам 1650 г.[30] На памяшканне кляштарнае Казімер Леў Сапега прызначыў куплены
ў гэтай мэце драўляны двор Аляксандра Гілярыя Палубінскага[31]. У наступных гадах збудавалі драўляны кляштар, які, паводле справаздачы з 1804 г., быў у дрэнным стане, тады планавалі будаўніцтва новага – мураванага[32]. У 1813 г. паставілі новы, але драўляны, з васьмю пакоямі[33]. У 1825 г. дзякуючы намаганням старэйшага канвэнту Караля Таўша збудавалі мураваны, двухпавярховы, з 24 пакоямі, а таксама заляй бібліятэчнай[34].
Пры кляштары дзейнічалі школы: народная і павятовая[35]. Народную школу збудавалі ў 1794 г.[36], павятовую школу заснавалі ў 1797 г.; у 1818 г. у 5 класах вучыліся 73 асобы, у 1820 г. – 179; у 1830 г. у 4 класах – 130; пры школе дзейнічала таксама бібліятэка, а таксама канвікт для 10 вучняў, заснаваны біскупам Гедеонам Гарбацкім, у 1769-1784 гг. – каад’ютарам грэка-каталіцкай дыяцэзіі пінска-тураўскай[37]. Каля 1846 г. будынак школы разам з бібліятэкай пацярпеў ад частковага пажару[38]. У рахунках канвэнту за 1771 г. знаходзіцца згадка пра будаўніцтва новай рэзідэнцыі старэйшага[39]. У 1830 г. яе апісалі як ужо значна пашкоджаную драўляную пабудову на мураваных падмурках, з трыма пакоямі і ганкам спереду, якая, падобна як і школьныя будынкі, патрабавала рамонту[40].
Адзін пачаў свайго знаходжання ў Слоніме канонікі ажыццяўлялі апеку над шпіталем, які ўтрымліваўся з фонду, нададзенага 14 красавіка 1653 г. каралём Янам Казімерам[41].
Канонія слонімская адміністрацыйна належала да кангрэгацыі кракаўскай, ад 1796 г. – да створанай у гэтым годзе правінцыі літоўска-расейскай[42].
У 1658 г. у кляштары знаходзіліся 2 манахі, у 1697 г. – 5, у 1703 г. – 8, у 1730 г. – 5, у 1751 г. – 6, у 1767 г. – 8, у 1772 г. – 7, у 1785 г. – 9, у 1796 г. – 6, у 1804 г. – 9, у 1808 г. – 7, у 1817 г. – 4, у 1818 г. – 5, у 1820 г. – 4, у 1825 г. – 4 ці 5, у 1828 г. – 6, у 1830 і 1833 гг. – 9, у 1835 г. – 8, у 1840 г. – 2[43].
Прапазітамі былі, між іншым: Фрыгдыян Гавораўскі (пам. 9 чэрвеня 1650), Казімер Коўнацкі (1650-1653), Хрызастом Баркоўскі (1653-1658), Аляксандр Галінскі (1658-1675), Міхал Мацей Русіцкі (1675-1685), Станіслаў Карыцкі (1685-1688), Адам Аўгустын Малахоўскі (1688-1691), Марцэлі Улашкевіч (1695-1697), Альбэрт Пудлоўскі (1697-1700), Шыман Завадскі (1700-1703), Казімер Савіцкі (1703-1706), Бальтазар Палушкевіч (1706-1709), Ян Мацкевіч (1709-1715), Ян Рудніцкі (1715-1722), Казімер Слонейскі (1722-1726), Ян Шатрава (1726-1747), Антоні Броніцкі (1747-1751), Рэмігіюш Палячэўскі (1754-1762), Антоні Выбраноўскі (1764-1676), Рыгор Пачороўскі (1776-1777), Юзэф Ільдэфонс Паўлікоўскі (1777-1796), Фірміян Качороўскі (1796-1801), Рэмігіюш Сабешчанскі (1801-1808), Патрык Янкоўскі (1817), Караль Таўш (пісаны таксама як Тхаўс, Таўш, 1822-1830), Юзэф Славачынскі (1833)[44].
Прыорамі канвэнту былі, між іншым: Станіслаў Кочварскі (1697), Геркулянус Шафранковіч (1700), Якуб Завадскі (1703), зноў Геркулянус Шафранковіч (1706), Раймунд Длужнеўскі (1709), Дамінік Габор (1712), Францішак Цынакі (1715), Казімер Кудашэўскі (1719), Мацей Сакрэцкі (1722), Себасцьян Кашэвіч (1726), Меланіюш Кордацкі (1730), Станіслаў Клімкевіч (1735), Ян Мацкевіч (1738), Марцін Сэрашынскі (1741), Антоні Броніцкі (1744), Войцех Улохавіч (1804), Караль Таўш (ад 1817, 1830), Ян Котзіг (ад 1838, 1839)[45].
Няшмат можна пра іх сказаць, але гэта ўсё ж болей, чым у дачыненьні да астатніх прыладаў, шматлікіх абразоў, пасудзін і літургічных рызаў, зафіксаваных у дасьледаваных інвэнтарах.
У цяперашнім выглядзе сьвятыня ёсьць значнай праваслаўнай саборай з прасторнай яснай інтэр'єрай з магутным шасцігранным купалам, які зьяўляецца дамінуючым элемэнтам у сылюэце будынку. Адначасова, however, была прыкладзена намаганьне для аднаўленьня структуры і характэрных элемэнтаў барокавай дэкарацыі касьцёла. Трэба прызнаць, што гэта рашэньне ёсьць нябанальным, ды болей – вельмі цікавым з мастацкага пункту гледжаньня, а прытым якое выклікае павагу да пашаны, аказанай гістарычнай сьвятыні і ейнаму месцу ў архітэктурнай спадчыне места.
**********************************
Каментары да перакладу:
• «інтэр'єрай» — сучасны тэрмін, які ўжываецца і ў беларускай мове. Магчымы варыянт «ўнутранай прасторай», але «інтэр'єрай» больш дакладна перадае архітэктурны кантэкст.
• «сылюэце» — запазычаньне, якое стала стандартным для апісаньня абрысаў будынкаў.
• «however» — у арыгінале стаіць «jednak». Кантэкст паказвае на супрацьстаўленьне: з аднага боку, царква мае выгляд праваслаўнага сабора, а з другога — у ёй адноўленыя барокавыя рысы. Перакладаецца як «аднак» ці «адначасова», каб падкрэсліць гэты кантраст.
• «нябанальным» — добра перадае значэньне польскага «niebanalne» (незвычайнае, нешаблоннае).
• «выклікае павагу да пашаны» — такая канструкцыя выкарыстана для перадачы ідэі «budzące uznanie dla szacunku» (выклікае ўхвалу за пашану). Яна падкрэслівае, што рашэньне само па сабе вартае павагі дзякуючы таму паважнаму стаўленьню да спадчыны, якое ў ім закладзена.
***************************
2. Апісаньне
2.1. Архітэктура
На падставе абмерных рысункаў зь сярэдзіны ХІХ ст. і фатаграфій зь першай паловы ХХ ст., а таксама інвэнтарных апісаньняў, можна сьцьвердзіць, што касьцёл быў арыентаваны, пабудаваны з цэґлы, тынкаваны і пабелены46]. На пляне крыжа лацінскага, з трохпралётнай нэвай, трансэптам і двухпралётным прэзьбітэрыюмам вышынёй у нэву, зачыненым паўкругла, па баках якога прастакутныя закрысьціі, паўночная двухпавярховая, якая месьціла на другім паверсе скарбніцу. Фасады ўмацаваныя плоскімі контрфорсамі – у нэве роўнымі вышыні вокнаў, у прэзьбітэрыюме даходзячымі да карнізу. Плоскі фасад, перад якім невялікая крухта на пляне прастакутніка, з нізкім трохкутным франтонам і калёнкавым парталам з праёмам, зачыненым паўкругла; трохасны, абнесены высунутымі з рогаў квадратнымі рызалітамі клятковых усходаў, завяршаны высокім атыкавым шчытом з трохкутным франтонам, з гладкімі росьліцамі, якія даходзяць да пастамэнтаў з дэкаратыўнымі вазамі, што завяршаюць рызаліты; у вылучаным пілястрамі полі шчыта разьбяны (стыукавы?) герб загаду Каньнікаў Лятэранскіх – сэрца, перабітае стралой, аточанае двума галінамі, выгнутымі дугой. Чашовыя фасады трансэпту двухвосевыя, з шчытамі, ідэнтычнымі шчыту фасаду, якія месьцяць у полі герб «Ліс» Сапегаў. Унутраная частка скляпеністая крыжовым скляпеньнем з люнэтамі, на скрыжаваньні нэў – сьпячая чатырохсхільная купал. Вокны вузкія, прастакутныя, зачыненыя паўкругла, у закрысьціях і рызалітах клятковых усходаў – маленькія, круглыя. Ад захаду – мураваны хоры, якія падтрымліваюцца чатырма калёнкамі. Падлога цагляная. Пад прэзьбітэрыюмам і крыламі трансэпту – крыпты з прастакутнымі ваконцамі ў цокалі.
2.2. Абсталяваньне Не захавалася.
Да 1845 г. яго складаў ансамбаль пяці драўляных ракакавых альтароў: галоўны – шасьцікалённы, маляваны ў ружова-зялёныя колеры, з абразом «Хрыстус Расьпяты» і скульптурамі Апосталаў у міжкалоньнях; бакавыя таксама калённыя І «сталярнай працай упрыгожаныя»:
1. з вобразам «Маці Божая»;
2. двух’ярусны, завяршаны скульптурай Св. Юры, з абразамі Св. Міхал і Св. Антоні;
3. з абразамі Св. Ганна й Св. Барбара;
4. завяршаны пасерабранай скульптурай анёла, з абразамі Св. Аўгустын і Св. Моніка. Падобныя стылявыя рысы мела сучасная ім разьбяная амбона, а таксама манастырскія сталы, маляваныя ў сіні колер, з умяшчэньнем у сьпінкі абразаў сьвятых загаду Каньнікаў Лятэранскіх[47].
Арганы на 12 галасоў, набытыя незадоўга да 1830 г.
Званы (2), пасьля скасаваньня перададзеныя ў касьцёл Св. Андрэя ў Слоніме:
1. з рэльефным выявай Св. Казімера й надпісам: «1652. Casіmіrus Leo Sapіeha Procancellarіus M.D.L. Orsanensіs Capіtaneus Me fіerі fecіt»;
2. з надпісам: «Іn honorem Sanctae Trіnіtatіs me fecіt Jacob Hesіg Regіomontі Anno...»[48].
3. Нарыс мастацкай праблематыкі
Раньнебарочны касьцёл Каньнікаў Лятэранскіх у Слоніме, хоць шматразова згадваўся ў літаратуры[49], дагэтуль не дачакаўся манаграфічнага апрацоўваньня. Гэтым трэба тлумачыць, што толькі цяпер ён быў ідэнтыфікаваны з мураваным парафіяльным касьцёлам, будаўніцтва якога пачалося ў 1593 г. зь ініцыятывы Льва Сапегі, а скончыў у 1635 г. яго сын Казімер Лев.
Да скудных іканаграфічных зьвестак належаць абмерныя рысункі, далучаныя да праектаў пераўтварэньня касьцёла ў царкву, выкананыя ў 1849 г. Мікалаем Чагіным[50], а таксама ў 1855 г. Тамашам Тышэцкім[51], і гравюра 1884 г., напэўна паводле малюнка Эдварда Паўловіча, якая паказвае агульны выгляд касьцёла з паўднёвага захаду[52], а таксама ананімны малюнак з другой паловы ХІХ ст., які адлюстроўвае паўднёвы фасад[53]. Стан пасьля перабудовы на царкву ў 1858 г. дакумэнтуюць некалькі фатаграфій з канца ХІХ ст. і першай паловы ХХ ст. Аднак ніводная з названых крыніцаў не паказвае інтэр’ер.
Адсутнасьць магчымасьці правядзеньня архітэктурных дасьледаваньняў ужо неіснуючага касьцёла не дазваляе правесьці поўны аналіз, аднак іканаграфічныя й апісальныя зьвесткі даюць дадзеныя, дастатковыя для аднаўленьня вонкавага выгляд будынка. Ён меў просты, прапарцыйны аб’ём, вельмі блізкі па форме да касьцёла ў Крамяніцы, узьведзенага ў 1619 – каля 1629 г. (да рэчы, таксама для канонікаў лятэранскіх, якія, гэтак жа як і слонімскія, таксама прыбылі з кракаўскага кляштара Божага Цела)[54]. Нягледзячы на нязначную розьніцу ў часе ўзьнікненьня абедзьвюх касьцёлаў і іх узаемнае падабенства, у слонімскім касьцёле адчуваецца істотная зьмена стылявых рысаў, выяўленая ўжо выразна барочным формаваньнем аб’ёму з трансэптам з моцна выяўленымі крыламі, а таксама формай атыкавых шчытоў, якія завяршаюць фасад і чашовыя фасады трансэпта. Да рэпэртуару барочных рашэньняў належаць таксама высунутыя з рогаў фасаду вузкія квадратныя вежачкі-кляткі ўсходаў, што дазваляе меркаваць, што ў першапачатковым задуме фасад павінен быў мець шчыт, абнесены так званымі «асьлінымі вушкамі», падобна да касьцёла брыгітак у Горадні[55]. Касьцёл упісваўся, такім чынам, у мясцовы кірунак раньняй барочнай архітэктуры, якая характарызавалася стрыманым дэкаратыўным дэталям і захаваньнем у ХVІІ ст. ужываньня контрфорсаў, каб нагадаць такія ж, як у Крамяніцы, плоскія контрфорсы, якія даходзяць да вышыні вокнаў, ці контрфорсы бэрнардынскіх касьцёлаў у Іўі й Слоніме, якія выконваюць функцыю вэртыкальных падзелаў гладкіх, завяршаных гзымсам фасадаў[56].
У гадах 1797–1798 касьцёл «зусім адрамантавалі», узяўшы на гэта доўг у памеры 1522 рублёў[57]. Выканаўцам працаў быў італьянец Мікалай Піяна, у 1798 г. названы ў рахаунковай кнізе «архітэктарам касьцёла»[58]. Ён, напэўна, тоесны з народжаным у Міляне й памёршым у 1802 г. у Вільні скульптарам і лепшчыкам, нібыта запрошаным Станіславам Аўгустам Панятоўскім для працы на варшаўскім замку, пазьней прынятым да працы ў 1801 г. ксяндзом Фэліксам Сьлівінскім, пробашчам касьцёла Сьв. Пятра й Паўла ў Вільні, для, між іншым, аднаўленьня стукаў і пабелкі інтэр’еру[59]. Няведама, які быў абсяг рамонту, які праводзіўся ім у Слоніме, але, напэўна, тычыўся, між іншым, рэстаўрацыі шчытоў, на што, здаецца, паказвае раньнеклясыцыстычная форма ўпрыгожваючых іх вазаў.
Праекты перабудовы на царкву адрозьніваюцца ступеньню ўмяшаньня ў аб’ём і вонкавы выгляд касьцёла. Распрацаваны ў 1849 г. прадугледжваў захаваньне шчытовых частак, а таксама колькасьці й аздабленьня праёмаў; у другім (з 1855 г.) прапанавалі, між іншым, прабіцьцё дзьвярнога праёму зь левага боку фасаду, падвышэньне крухты й завяршэньне яе франтонам, выгнутым лучком «асьліны хрыбет», паніжэньне шчыта шляхам зьмены формы франтона на такі ж, як у крухце, злучанае з выдаленьнем гербу загаду Каньнікаў Лятэранскіх, а таксама з падвышэньнем рызалітаў клятковых усходаў, якім надалі форму вежачак з цыбулепадобнымі купалкамі. Значнай зьмене падвергліся таксама шчыты трансэпту, якія панізілі да вышыні шчыта фасаду й зьнялі герб Сапегаў. На грэбені даху ўвялі муравяную шасьцігранную ліхтарню з цыбулепадобнай царкоўнай галоўкай[60]. Зь яе разьмяшчэньня можна зрабіць выснову, што ў інтэр’еры тады прабілі сьпячы купал на скрыжаваньні нэў. У абодвух праектах на мяжы нэвы з прэзьбітэрыюмам усталявалі іканастас, а ў больш позьнім праекце прапанавалі прабіць дзьверы ва ўсходняй сьцяне паўднёвага крыла трансэпту, зрабіўшы пераход у закрысьцію[61].
Паводле інвэнтарных апісаньняў, у касьцёле было сямнаццаць вялікіх вокнаў, разьмяшчэньне якіх дазваляюць вызначыць пляны зь сярэдзіны ХІХ ст.: адно знаходзілася ў фасадзе над крухтай, шэсьць – у бакавых сьценах нэвы (і два меншыя ў заходняй сьцяне), па тры ў кожнай з капліцаў і чатыры ў прэзьбітэрыюме[62]. У абодвух праектах перабудовы прапанавалі зьмяніць памеры й колькасьць вокнаў у шчытовых сьценах трансэпту (з двух на тры меншыя), прабіць дзьверы з трансэпту ў закрысьцію, а ў больш позьнім – замяніць невялікія круглыя ваконцы паўднёвай закрысьціі большымі, зачыненымі паўкругла; у паўночнай закрысьціі ж павінны былі зьявіцца тры, зь якіх адно значна меншае, якое асьвятляе клятку ўсходаў, якая вядзе на другі паверх[63]. На фасадах над усімі праёмамі спраектавалі характэрныя для царкоўнага будаўніцтва ліштвы з лучком «асьліны хрыбет»[64].
На дакладную лякалізацыю першапачаткова драўлянай званіцы не дазваляюць занадта агульныя апісаньні, а таксама адсутнасьць сьлядоў на плянах гораду зь першай чвэрці ХІХ ст.[65] Можна меркаваць, што плянаваная ў 1830 г. будаўніцтва мураванай званіцы не адбылося да скасаваньня ў 1845 г.[66], бо яе няма на сытуацыйных плянах, што далучаюцца да згаданых вышэй праектаў зь сярэдзіны ХІХ ст.
Аб далейшых лёсах убраньня, выдаленага ў 1845 г., вядома мала больш за тое, што яно было падзелена паміж іншымі касьцёламі. У мясцовы парафіяльны трапіў звон, заснаваны ў 1652 г. Казімерам Львом Сапегам (гл. у гэтым томе, с. 48), але не захаваўся да нашых часоў. У 1935 г. у слонімскай царкве (былым касьцёле Каньнікаў) за царскімі варотамі, паводле зьвестак, знаходзіўся абраз «які паказвае польскую матрону, якая прыводзіць сваіх дзяцей да Пана Езуса па блаславеньне» – нібыта аўтарства Францішка Смуглевіча, першапачаткова прызначаны для касьцёла езуітаў, які пасьля скасаваньня гэтага загаду ў 1773 г. трапіў у касьцёл канонікаў[67]. Цяжка цяпер справядліва ацаніць дакладнасьць гэтай інфармацыі, хоць можна паставіць яе пад сумнеў, бо ніводны зь інвэнтароў не ўзгадвае пра такі абраз. У парафіяльным касьцёле ў Паразаве захавалася некалькі барочных скульптураў ХVІІІ ст.[68], якія сьведчаць пра мастацкі ўзровень слонімскіх альтароў, якія на падставе зьвестак зь інвэнтароў можна прызнаць ракакавымі. Сьведчыла б пра гэта характэрная для ракака калярыстыка, а таксама азначэньне іх у 1828 г. як «старамадных», ужытае таксама й у апісаньні амбоньні[69]. Хаць так мала можна пра іх сказаць, гэта ўсё ж больш, чым у дачыненьні да астатняга абсталяваньня, шматлікіх абразаў, пасудзін і літургічных адзеньняў, адзначаных у дасьледаваных інвэнтарах.
У сваёй цяперашняй форме храм зьяўляецца значнай праваслаўнай саборай з прасторным сьветлым інтэр’ерам з магутнай шасьціграннай купалай, якая зьяўляецца дамінуючым элемэнтам у сылюэце будынка. Адначасова, аднак, пастараліся аднавіць структуру й характэрныя дэкаратыўныя элемэнты барочнага касьцёла. Трэба прызнаць, што гэта рашэньне нябачнае, ды яшчэ – вельмі цікавае з мастацкага пункту гледжаньня, а пры гэтым выклікае павагу да пашаны, выяўленай да помнікавага храма й яго месца ў архітэктурнай спадчыне гораду.
******************
Крыніца: Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa nowogródzkiego / redakcja naukowa: Maria Kałamajska-Saeed. T. 3 : Miasto Słonim. — 2013. — 218 с., [160] л. іл. /старонка 131-137/
 увеличить до 1200x400
 увеличить до 1200x657
Последний раз редактировалось: Nikolai (13 Nov 2025, Thu, 0:31), всего редактировалось 8 раз(а) |
|
| Вернуться к началу |
|
 |
Nikolai
Зарегистрирован: 06.10.2017
Сообщения: 172
|
|
| Вернуться к началу |
|
|
Nikolai
Зарегистрирован: 06.10.2017
Сообщения: 172
|
|
| Вернуться к началу |
|
|
Nikolai
Зарегистрирован: 06.10.2017
Сообщения: 172
|
|
| Вернуться к началу |
|
|
Nikolai
Зарегистрирован: 06.10.2017
Сообщения: 172
|
| Добавлено: 31 Oct 2023, Tue, 1:02 Заголовок сообщения: |
|
|
Касьцёл пасьля перабудовы яго ў расейскую царкву
Выявы ваеннага часу (2-я Сусьветная)
(з розных інтэрнэт крыніц)
 |
|
| Вернуться к началу |
|
|
Nikolai
Зарегистрирован: 06.10.2017
Сообщения: 172
|
|
| Вернуться к началу |
|
|
Nikolai
Зарегистрирован: 06.10.2017
Сообщения: 172
|
|
| Вернуться к началу |
|
|
Nikolai
Зарегистрирован: 06.10.2017
Сообщения: 172
|
|
| Вернуться к началу |
|
|
Valery Zeliazei
Зарегистрирован: 01.02.2011
Сообщения: 1542
Откуда: Mensk. Litva-Belarus
|
| Добавлено: 15 Jun 2025, Sun, 12:16 Заголовок сообщения: |
|
|
Nikolai
Калі ласка, як мага глыбей развівай закранутаю тэму.
Не толькі я, але і шмат якія іншыя вандроўнікі якія рашылі наведаць Слонім, за такую працу скажуць дзякуй.
Ды гэта велізарная праца, а не бессэнсоўны, тупы агляд гарэлкі, шашлыкоў і дзевак.
Дзякуй! |
|
| Вернуться к началу |
|
|
Nikolai
Зарегистрирован: 06.10.2017
Сообщения: 172
|
| Добавлено: 06 Jul 2025, Sun, 19:54 Заголовок сообщения: |
|
|
| Valery Zeliazei писал(а): | Nikolai
Калі ласка, як мага глыбей развівай закранутаю тэму.
Не толькі я, але і шмат якія іншыя вандроўнікі якія рашылі наведаць Слонім, за такую працу скажуць дзякуй.
Ды гэта велізарная праца, а не бессэнсоўны, тупы агляд гарэлкі, шашлыкоў і дзевак.
Дзякуй! |
Дзхякуй, паважаны сп-р Валер, за Вашыя прагляды і за заўвагу (ці пажаданьне?), якой я, выбачайце, не зразумеў.... Я б і з задавальненьнем, але ж я не гісторык і не дасьледчых, а звычайны аматар 
Было не зразумела чаму пра гістарычны Слонім на гэтым партале зусім мала матэрыялу ад гісторыкаў і краязнаўцаў, якім добра знаёма гэтая тэма, і таму вырашыў сам хоць як запоўніць гэтую пустоту. Дасьледаваньні нашых гісторыкаў, мякка кажучы, умоўныя і вельмі сьціплыя (можа памыляюся). А вось дасьледаваньні пані Марыі Каламайскай-Саед вельмі грунтоўныя і па Слоніму ёю выдадзены асобны том, вытрымкі зь якога я і выкладаю ў перакладзе з дапамогай гугла. Таму развіваць тэму больш глыбей, чым гэта зрабіла паважаная пані Марыя, наўрад-ці ў каго атрымаецца. Але памылкі могуць быць і ў пані прафэсаркі, таму вашыя заўвагі будуць карыснымі. Дарэчы, такая памылка ёсьць адносна апісаньня капліцы Яна Непамуцкага (не існуе). |
|
| Вернуться к началу |
|
|
Nikolai
Зарегистрирован: 06.10.2017
Сообщения: 172
|
|
| Вернуться к началу |
|
|
Nikolai
Зарегистрирован: 06.10.2017
Сообщения: 172
|
|
| Вернуться к началу |
|
|
Nikolai
Зарегистрирован: 06.10.2017
Сообщения: 172
|
|
| Вернуться к началу |
|
|
Nikolai
Зарегистрирован: 06.10.2017
Сообщения: 172
|
| Добавлено: 08 Jul 2025, Tue, 0:11 Заголовок сообщения: |
|
|
 |
|
| Вернуться к началу |
|
|
Nikolai
Зарегистрирован: 06.10.2017
Сообщения: 172
|
| Добавлено: 11 Nov 2025, Tue, 23:44 Заголовок сообщения: |
|
|
Крыніца: Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa nowogródzkiego / redakcja naukowa: Maria Kałamajska-Saeed. T. 3 : Miasto Słonim. — 2013. — 218 с., [160] л. іл. /старонка 131-137/
ДАДАДАК I
Канфірмацыя караля Яна Казіміра дакументу аб заснавальным фундушы
Каньнікаў Лятэранскіх у Слоніме, зробленага Казімірам Левам Сапегам у 1654 г.
РДАДА, 389-126 (мікраф. ЛГДА, 389-ЛМ-126), л. 106r.-107v.
Аб'ява фундушовага лісту найвяльбнейшага падканцлерага Вял. Кн. Літоўскага
шаноўным Каньнікам Рэгулярным Ордэну Св. Аўгустына ў Слоніме
Ян Казімір.
Абвяшчаем гэтым лістом нашым, каму ведаць належыць. Стаўшы відавочна перад
кнігамі Канцылярыі нашай Вялікай Вялікага Княства Літоўскага, найвяльбнейшы
Казімір Леў Сапега, падканцлеры Вял. Кн. Літоўскага, аршанскі, вольпінскі, любэшанскі
стараста, адміністратар Эканоміі Берасцейскай, ліст свой добравольны, вечны, фундушовы
запіс шаноўным айцом Каньнікам Рэгулярным Ордэну Святога Аўгустына
на рэч у ім ніжэй выразуную, даны і які належыць, аб'явіў, просячы, каб у акты Канцы-
лярыі нашай прыняты і запісаны быў. Які, запісваючы, слова ў слова з пачатку аж
да канца [л. 106 v] так у сабе мае:
Казімір Леў Сапега, падканцлеры Вял. Кн. Літоўскага, аршанскі, вольпінскі, любэшанскі стараста,
адміністратар Эканоміі Берасцейскай, абвяшчаю гэтым лістом маім добравольным, вечным, фундушовым
запісам, каму б аб гэтым цяперашняга і на потым будучага веку людзям ведаць належала. Што, зыходзячы
з пабожнай інтэнцыі Ясна Вяльможнага ямсці пана Льва Сапегі, ваяводы віленскага, гетмана вялікага
Вял. Кн. Літоўскага, а радзейшага дабрадзея майго, які, пачаўшы касьцёл у Слоніме мураваць, сканчэньне
гэтай будоўлі тэстамэнтам пану Яну Станіславу Сапегу, маршалку найвышэйшаму Вял. Кн. Літоўскага,
слонімскаму старасту [у спадчыну] пакінуў, якому праніклае па радзейшы сыходжаньне выканаць гэтай
апошняй воляй не дазволіла, дык выканаўшы я ex desiderio [з жаданьня] абодвух нябожчыкаў у Пану Богу -
радзейшы і роднага майго - опус будынку касьцёла, а за дазволам шчасліва цяпер пануючага Яго
Каралеўскай Міласьці Яна Казіміра і перадаўшы айцом Каньнікам Рэгулярным Ордэну Святога Аўгустына
фундушы і пляцы, на якіх касьцёл стаіць. І за згодай Ясна Вяльможнага Ямсці ксяндза Ежы Тышкевіча,
біскупа віленскага і шаноўнага Капітулу віленскага, зьвязаўшыся са старэйшымі і камісарамі гэтага ордэну,
па ўвядзеньні ў Слонім і адданьні ў кіраваньне [cura] Іхмосьцям [л. 107r] і ў вечную пасесію касьцёла
вышзгаданага tituli [тытулу] Божага Цела, на памяшканьне шаноўных Айцоў і канвэнт, купіўшы двор ад
вяльможнага ямці пана Аляксандра Гілярыя Палубінскага, пісара палявога цяперашняга Вял. Кн. Літоўскага,
ім аддаў і маёмасьць маю вечную на забесьпячэньне Іхмасьцям, каб Боская шырылася хвала, Дарэва называную,
у ваяводзтве наваградзкім ляжачую, так як я сам па нябожчыку родным маім ямці пану Яне Станіславе Сапегу
трымаў і валодаючым быў гэтай маёмасьці, з дваром Дарэўскім, будынкамі, гумнам, хлявом, таксама і з
фальваркам, які я сам дакупіў, з грунтамі, воласьцямі, падданымі, з чыншамі, дзякламі, работамі і іх усімі
павіннасьцямі,nз ставамі, млынамі, рэкамі, азёрамі, рэчкамі, патокамі, з гаямі, зарасьнікамі, з дрэвам бартным,
даню мядоваю, з гонамі бабровымі і зьвярынымі, з лугамі сенажатнымі і з усімі да іх in genere et specie
[увогуле і ў прыватнасьці] прыналежнасьцямі, так як ёсьць праз слуг маіх інвэнтаром, рукой маёй падпісаным,
ямці ксяндзу Хрызастому Боркоўскаму, камісару і начальніку тады гэтага месца, пададзеная і права
ўсё, якое мне служыла на пamenянутую гэтую маёмасьць, у рукі Іхмасьцяў адданае, выражае ў сабе, адлучыўшы
гэтыя дабы цалкам ад замку майго Ляхавіцкага, шаноўным айцом Каньнікам Рэгулярным, фундуючы іх пры гэтым
касьцёле вечна.
Таксама ж і фальварак для лепшай іхмасьцяў выгоды пад Слонімам, Цывіньшчызна называны, дарую і запісваю
вечнымі часы. Даю таксама на рукі ямці ксяндза Хрызастома Боркоўскага, начальніка канвэнту слонімскага тады,
суму залатых восем [л. 107v.] тысяч, якую ям. кс. пробашч in securo loco [у бясьпечным месцы] паклаўшы, каб
арыгінальная не гінула сума, in censum [у чынш] даць мае, абарачаючы яго на патрэбы касьцёла і канвэнту.
Абавязацельстваў не кладу на іхмасьцяў ніякіх, разумеючы, што самі іхмасьці Айцы-шаноўныя, трымючы
прыстойную сьвятароў колькасьць, якая з музыкай утрымацца зможа, не забудуць аднак ніводнага з пamenянутых
ям пана Льва Сапегі і яямці пані Эльжбеты, князёўны Радзівіл, радзейшаў маіх, а таксама і за душу ямці пана Яна
Станіслава, маршалка в. Вял. Кн. Літоўскага і ям. пана Крыштафа, пісара Вял. Кн. Літоўскага Сапегаў, братоў маіх.
Таксама ж і за душу жонкі маёй пані Тэадоры Крыстыны, графіянкі з Тарнова, Пана Бога прасіць і як найчасьцейшымі
suffragiami [малітвамі] ратаваць, у кожны тыдзень спеваную імшу сьвятую рэквіяльную cum officio defunctorum
[з офіцыюм па нябожчыках] у пэўны, а ад сьвята вольны дзень адпраўляючы. Мяне ж самога асобліва не будуць
забываць Іхмасьці, пакуль жывы застаюся, у пэўны дзень у кожны тыдзень pro peccatis [за грахі]
імшу сьвятую чытаную cum litaniis de Nomine Jesu [з літаніяй да Імя Ісуса], а post fata mea [па маёй сьмерці]
рэквіяльную з гэтай жа літаніяй адпраўляць будуць ласкавыя, што сумленню і пабожнасьці Іхмасьцяў даруючы,
гэты запіс фундушовы рукой уласнай, пры пячаці маёй падпісаў і Іхмасьцяў п(ано)ў прыяцеляў ніжэй названых
аб подпіс рук і аб прылажэньне пячацей да гэтага лісту відавочна прасіў.
Пісана ў Горадні, дня другога месяца лістапада году Панашага 1654.
Ля гэтага лісту пры пячатках подпісы рук гэтымі словамі:
Казімір Леў Сапега, падканцлеры Вял. Кн. Літоўскага, аршанскі стараста.
Тэадор Лацкі, маршалак Вял. Кн. Літоўскага, нямянойцкі стараста.
Прашаны пячатар Аляксандар Нарушэвіч, пісар Вял. Кн. Літоўскага, лідзкі стараста.
Прашаны пячатар Эўстах Казімір Валавіч, чашнік Вял. Кн. Літоўскага.
Мы, кароль, за прызнаньнем асобы вышэй выразуенай, гэтую справу ў акты канцылярыі
нашай Вялікай Вял. Кн. Літоўскага запісаць і зь іх экстрактам пад пячаткай большай старане
патрэбуючай выдаць загадалі. Пісана ў канцылярыі нашай дня III месяца
лістапада году Панашага MXCLIV [1654], панаваньня наш(аг)о польскага VI, а шведз-
кага VII году.
Альбрыхт Станіслаў Радзівіл, канцлеры Вял. Кн. Літоўскага.
Ян Караль Млоцкі, сакратар К(араля) Я(го) М(іласьці).
ДАДАДАК II
Апіс і інвэнтар касьцёла і кляштару Каньнікаў Лятэранскіх у Слоніме[/b]
з 1830 г. ЛГДА, 694-1-3775, л. 356r.-374v.
Візыта ўсяго фонду ксяндзоў канонікаў рэгулярных лятэранскіх слонім-
скіх дыяцэзіі віленскай, губэрні гарадзенскай, у павеце і дэканаце сло-
німскім, праз прызначанага візытатара з ураду дыяцэзіяльнага віленскага
за год 1830 адпраўленая і ў чатырох асобніках апісаная
Апісаньне касьцёла
А. Касьцёл ксяндзоў канонікаў рэгулярных лятэранскіх не парафіяльны, году 1635 у крыжовай гатыцкай
структуры мураваны, з франтонам з фронту і па абодвух баках уздоблены, звонку і ўсярэдзіне пабеленьня
патрабуючы, дахоўкай пакрыты. Фундаваны праз ЯВ Льва Сапегу ваяводу віленскага, а праз ЯВ Адама
Клокацкага біскупа 1800 г. 30 верасьня кансэкраваны пад тытулам Божага Цела.
Гэты касьцёл мае даўжыні 70 локцяў, а шырыні ў капліцах 35, а далей 18. Зьмяшчае ў сабе дзьве прасторныя
капліцы, дзьве рызьніцы, два скарбы над рызьніцамі, з дзьвярыма і замкамі. Хор прасторны на чатырох слупах
мураваны, пад якім крухта.
У гэтым касьцёле ёсьць пяць алтароў драўляных. Вокнаў вялікіх у рамах 17. Падлога цэгляная.
Скляпеньне з цэглы. Пад касьцёлам ёсьць тры скляпы мураваныя, у іх даўнейшыя магілы
у цэласьці. Моц і цэласьць сьценаў, гзымсаў, скляпеньня і фундамантоў ёсьць добрая, уся
будова добра ўтрыманая.
Б. Алтароў усіх пяць. Вялікі алтар з вобразам на палатне маляваным Пана Езуса Распятага, на шасьці
калёнах і слупах аперты, паміж якімі чатырох Апосталаў зьмешчана. Менса мураваная, цыборыюм срэбрам
малярскім пафарбаванае і месцамі пазалочанае, з замкам францускім, над гэтым Прадвечнасьць ў хмарах і
праменях, вышэй крыху Дух Сьв. з анёламі і чатырма Апосталамі, а ў самой горы Бог Айцец [л. 356v.]
зьмешчаны.
Увесь алтар сталярчынай працай вырабаваны і ружова-зялёна пафарбаваны, прыступ аб чатырох ступенях.
Перад алтаром ёсьць балясы зелена пафарбаваныя, а па абодвух баках сталы для ксяндзоў блакітна
пафарбаваныя і партрэтамі сьвятых манахаў уздобленыя.
Алтар другі з правага боку, з вобразам Маці Божай на палатне маляваным, з прыгожай калянадай і сталярчынай
уздоблены, блакітна пафарбаваны. Менса дрэўяная і дзьве ступені.
Алтар трэці з гэтага ж боку з вобразам Сьв. Міхала на палатне маляваным, пры гэтым ёсьць вобраз Сьв. Антонія, у горы статуя Сьв. Юры. Увесь алтар арэхава пафарбаваны і рознай сталярчынай уздоблены. Менса дрэўяная і прыступ аб дзьвюх
ступенях. Гэтыя два алтары ёсьць у адной капліцы.
Алтар чацьверты з левага боку, у другой капліцы, з вобразам Сьв. Ганны на палатне маляваным у рамах
пазалочаных, у горы ёсьць вобраз Сьв. Барбары на палатне маляваны, гэты алтар цалкам падобны, што
да структуры і маляркі да алтара Маці Боскай, аб дзьвюх ступенях.
Алтар пяты ў гэтай жа капліцы, з вобразам новым на палатне маляваным Сьв. Аўгустына, у горы ёсьць
вобраз Сьв. Монікі на палатне маляваны, вышэй жа статуя Сьв. Анёла пасерабраная, увесь алтар арэхава
пафарбаваны і адпаведны алтару Сьв. Міхала.
Партатэлі на трох алтарах без пячацей, адна партатэля з пячаткай, а пятай без пашкоджаньня менсы дастаць
нельга. На усіх алтарах знаходзяцца крыжы вялікія.
Рэліквіяў асобных на алтарах няма. Менсы дрэўяныя, акрамя адной мураванай у алтары вялікім. На усіх
ліхтары, сьвечкі, пакрыцьці дастатковыя, таксама таблічкі канонамі званыя.
У сярэдзіне касьцёла стаяць лаўкі новыя ў два шэрагі, сталярскай работы [л. 357r.], а пад хорам дзьве лаўкі
і ў капліцах па дзьве лаўкі. Дзьверы касьцёланыя падвойныя, адны усярэдзіны крухты, а другія з уваходу ў
касьцёл, на круках і завесах жалезных ўмацаваныя, з замкам унутраным францускім.
*******************
Каментары да перакладу:
• Франтон (facjata) — перададзена як «франтон», што зьяўляецца традыцыйным тэрмінам для апісаньня
элемэнту архітэктуры.
• Крухта (kruchta) — перакладзена як «крухта», што адпавядае беларускай царкоўнай тэрміналёгіі.
• Менса (mensa) — пакінута як «менса», гэта спецыяльны тэрмін для алтарнай сталовы, ужываны ў
каталіцкай традыцыі.
• Цыборыюм (cyborium) — перададзена як «цыборыюм», што зьяўляецца прынятым тэрмінам для
балдахіну над алтаром або сасуду для захаваньня Еўхарыстыі; у кантэксьце апісаньня алтара больш
верагодна першае значэньне.
• Сталярчына (snycerszczyzna) — перакладзена як «сталярчына» (разьбяная праца), што дакладна
перадае значэньне.
• Блакітна (niebiesko) — перададзена як «блакітна», што адпавядае сучаснай беларускай колеравай танальнасьці.
• Партатэля (portatela) — пакінута як «партатэля», гэта спецыялізаваны тэрмін для алтарнага камяня з рэліквіяй.
******************
С. Касьцёл, могілкі і кляштар навокал мурам абнесены. Званіца драўляная, у ёй званоў рознай велічыні чатыры. Матэрыял каменны падрыхтаваны да мураваньня новай званіцы.
Д. Фундатарам гэтага касьцёла ёсьць князь Леў Сапега, ваявода віленскі, аднаўленьне яго належыць ксяндзом канонікам [...].
[л. 357v.]
Рыштованні касьцёльныя
Арнаты белыя
Арнат з ламы залатой з белай калонай у кветкі залатыя, срэбныя і шаўковыя, са стулай і маніпулам 1.
Арнат з ламы аранжавай у кветкі каляровыя залатом перабіваныя, галунам срэбным абведзены 1.
Арнат з ламы белай у кветачкі рознага колеру, а на ім калона аранжавая, падшыты астраханам блакітным, са стулай і маніпулам 1.
Арнат з ламы срэбнай у кветачкі дробныя каляровыя, залатым галуном абведзаны, падшыты напалову кітайкай ружовай,
а напалову кітайкам, [л. 358r.] са стулай і маніпулам 1.
Арнат з матэрыі турэцкай, а калона цёмная ружовая, у кветкі розныя, галуном срэбным абведзены, падшыты астраханам
блакітным, са стулай і маніпулам 1.
Арнат з дальматыкамі з матэрыі шаўковай, у кветкі каляровыя срэбрам і шаўком вышытыя, стулаў дзьве, маніпулаў тры,
з усім прыборам 3.
Арнат з атласу белага, кветкі з матылькамі вышытыя, галункі на ім вузкія з шыку залатога, падшыты астраханам 1.
Арнат з ламы простай, з калонай з атласу белага ў палоскі, галунік на ім шыхавы, са стулай і маніпулам 1.
Арнат белы грэдзітуравы ў кветкі, галунам вэнэцыянскім залатым абшыты, падшыўка з ружовай кітайкі, з усім прыборам 1.
Арнат з штофу белага, а калона ў палоскі шырокія, ружовыя і белыя, галуном шыху белага абведзены, з усім прыборам 1.
Арнат з белага атласу, у палоскі шырокія пунсовыя з кветкамі ружовымі, падшыты кітайкай кававай, са стулай і маніпулам 1.
Арнат з грэдзітуру сярчыстага, а калона аранжавая, у кветках лілевых, галунікам вузкім абшыты 1.
Арнат з адамбаску аранжавага, а калона з грэдзітуру блакітнага, галунікам залатым абшыты.
Арнаты ў колеры чырвоным
Арнат з матэрыі турэцкай з дальматыкамі, у кветкі дробныя шаўковыя і срэбныя, стулаў дзьве [л. 358v.], а маніпулаў тры,
падшыты астраханняй блакітнай, з усім
прыборам 1.
Арнат ламавы ў кветкі срэбныя і каляровыя, з галуном залатым, са стулай і маніпулам 1.
Арнат аксамітны кармазінавы, з калонай белай у кветкі розныя, кампанай срэбнай абшыты, са стулай і маніпулам 1.
Арнат з адамбаску кармазінавага, з калонай белай у кветкі розныя, галунікі залатыя вакола абшытыя 1.
Арнат з гэтай жа матэрыі, з калонай зялёнай у кветкі розныя, галунікі на ім жоўтыя, шыховыя, падшыты астраханам 1.
Арнат з адамбаску ў кветкі розныя, а калона белая, галунак белы шыховы, палатном целастым падшыты 1.
Арнат з кітайкі ў палоскі, з калонай белай у кветкі, галунік шыховы жоўты вакола, падшыты астраханам 1.
Арнат з матэрыі турэцкай у кветкі розныя, галунік жоўты шыховы 1.
Арнаты ў колеры зялёным
Арнат з матэрыі турэцкай, у кветкі розныя, з галунам срэбным вакола, пад шыты кітайкай ружовай блядай 1.
Арнат з адамбаску з калонай белай у кветкі, галунак вузкі жоўты вакола, падшыты кітайкам ружовым 1.
Арнат маровы, а калона чырвоная, у кветкі срэбныя, кампана шыху белага, падшыты кітайкам 1.
Арнат з адамбаску зялёнага ў кветкі, а калона сярчыстага колеру, кампанай жоўтай абведзены, падшыты астраханам 1.
Арнат з грэдзітуру, з кампанай цаглястай у кветкі, галунам срэбным вакола абшыты 1.
[л. 359r.]
Арнаты ў колеры фіялетавым
Арнат з турэцкай матэрыі ў кветкі розныя, а калона аранжавая, кампанкай срэбнай вакола абведзены, падшыты кітайкам 1.
Арнат з аксаміту кафовага, з калонай жоўтай, галунік срэбны, падшыццё астра ханай блакітнай 1.
Арнат з атласу, а калона аранжавая, галунік шыховы белы, падшыццё астраханай цёмна блядай 1.
Арнат атласавы з калонай лілевай у кветкі каляровыя, галунік жоўты, падшыты астраханняй, са стулай і маніпулам 1.
Арнат з матэрыі шаўковай у палоскі цёмныя, у кветачкі дробныя, кампанка жоўтая, падшыты астраханняй 1.
Арнаты ў чорным колеры
Арнат з адамбаску з калонай белай, абшыты тасьмою, з дальматыкамі, падшытыя астраханняй, з усім прыборам 3.
Арнат з матэрыі шаўковай з калонай белай, шыхам абшыты 1.
Арнат з кітайкі чорнай, калона ў кветкі розныя, кампана бела-срэбная, падшыты астраханам чорным 1.
Арнат з матэрыі шаўковай у палоскі з кветкамі каляровымі, калона з арусу чорнага, белымі патрэбамі абшыты 1.
Арнат з бархату чорнага, а калона ў палоскі каляровыя, тасьмянкамі белымі абшыты, падшыўка глінястая 1.
*****************
Каментары да перакладу:
• Лама — пакінута як «лама» (коштная тканіна з мэталічнымі ніткамі).
• Маніпул (manipularz), Стула (stula) — перададзена як «маніпул» і «стула», што зьяўляецца традыцыйнай
беларускай каталіцкай тэрміналёгіяй для літургічных адзеньняў.
• Галун, Галёнка (galon) — перададзена як «галун» (тасьма, позумент).
• Кітайка, Кітай (kitajka, kitaj) — перададзена як «кітайка» (танкая, звычайна баваўняная тканіна).
• Грэдзітур (gredytur) — пакінута як «грэдзітур» (відавочна, роду шаўковай ці паўшаўковай тканіны, магчыма,
ад фр. créature).
• Штоф (sztof) — пакінута як «штоф» (шчыльная шаўковая тканіна).
• Адамбаск (adamaszek) — перададзена як «адамбаск» (аксаміцістая тканіна з узорам).
• Кампана (kompana) — перададзена як «кампана» (шырокі галун ці стужка для ўпрыгожваньня).
• Маровая тканіна (morowy) — перададзена як «маровы», магчыма, маецца на ўвазе тканіна, прыдатная для
нашэньня падчас мару (эпідэміі), або ж роду каштоўнай імпортнай тканіны.
• Арус (harus) — перададзена як «арус» (каштоўная шаўковая тканіна, аксаміт).
• Бархат (barchan) — перададзена як «бархат» (таўстая баваўняная ці воўняная тканіна, у дадзеным выпадку,
відавочна, жалобная).
• Глінясты (gliniasty) — перададзена як «глінясты» (колеру сырой гліны, бэжавы).
• Дроет (drojet) — пакінута як «дроет» (каштоўная шаўковая тканіна з узорам).
• Патрэбы (potrzeby) — перададзена як «патрэбы» (у дадзеным кантэксце — упрыгожванні, галуны).
***********
Апісаньне кап рознага колеру
Капа з дрояту белага на ёй кветкі залатыя, срэбныя [л. 359v.] і шаўковыя, з шчытом ружовым, абшытая кампанай жоўтай 1.
Капа з грэдзітуру сярчыстага, у кветкі розныя, шыхам белым абведзеная, падшытая астраханам 1
Капа з турэцкай матэрыі, на дне ружовым сьветлым у кветкі розныя, шыхам белым абведзеная, падшытая кітайкай чырвонай 1.
Капа з матэрыі шаўковай блакітнага колеру, падшытая астраханам белым 1.
Капа фіялетавая з матэрыі турэцкай, падшытая астраханам цёмным 1.
Бурса фіялетавага колеру 1.
Велюм газавы ружовы 1 [...].
[л. 360r.]
Абразы
Абраз у алтары вялікім мае локцяў даўжыні 6, шырокі 2 з паловай.
Абраз Найсьвяцейшай Панны мае локцяў даўжыні 4, шырыні 1 з паловай.
Абраз Сьвятога Міхала мае локцяў даўжыні 3, шырыні 1 з паловай.
Абраз Сьвятой Ганны мае локцяў даўжыні 4, шырыні 1 з паловай.
Абраз Сьвятога Аўгустына мае локцяў даўжыні 3, шырыні 1 з паловай.
Усе пamanянутыя абразы ёсьць пэндзля звычайнага.
Абразы па сьценах
Абраз на палатне маляваны Зьняцьце Пана Езуса з крыжа, таксама абраз Пана Езуса рукой тканы, у рамах пазалочаных 2.
Абразы два Сьв. Тэклі на палатне маляваныя 2.
Абраз Сьв. Марка Апостала [!] на палатне маляваны 1.
Абраз Сьв. Лукі Апостала [!] на палатне маляваны 1.
Клейноты і ўсялякія рыштункі мэталічныя
Срэбра касьцёльнае
Манстранцыя з праменямі пазалочанымі майстэрнай работы, штук 1, фунтаў 3,
лотаў 9, пробы 10.
Дароўніца срэбная пазалочаная з каронай, у якой Найсьвяцейшае (Sanctissimum), штук 1, фунтаў 1,
лотаў 15, пробы 10.
Келіхаў два з патэнамі пазалочанымі, штук 4, фунтаў 2, лотаў 7, пробы 9.
Келіхаў два ўсярэдзіны толькі пазалочаных, штук 4, фунтаў 2, лотаў 3, пробы 8.
Вотаў, г.зн. таблічак розных, штук 36, фунтаў 2, лотаў 3, пробы 6.
Шата Найсьвяцейшай Марыі Панны.
[л. 360v.] Крыж, у якім Дрыва Крыжа (Lignum Crucis), з пастамэнтам медным, штук
1, фунтаў 1, лотаў 3, пробы 8.
Крыж працэсійны кананічны, штук 1, фунтаў 2, лотаў 3, пробы 8.
Крыж малы да рук сэлебруючага, штук 1, фунтаў 1, лотаў 5, пробы 8.
Ампулак пара з талеркай, штук 3, фунтаў 1, лотаў 2, пробы 7.
Сасудзік (Vasculum) пазалочаны для хворых (ad infirmis), штук 1, фунтаў 1, лотаў 9, пробы 8.
Карона цярновая і чатыры цьвікі, штук 5, фунтаў 1, лотаў 12, пробы 7.
Кадзільніца новая з карабельцам і лыжачкай, штук 3, фунтаў 1, лотаў 7, пробы 8.
Рама срэбная ў Пана Езуса, штук 1, фунтаў 1, лотаў 1, пробы 8.
Паяс у Пана Езуса, штук 1, фунтаў 1, лотаў 1, пробы 7.
Цына касьцёльная
Ліхтароў большых па фунтаў 20, штук 8, фунтаў 160.
Ліхтароў сярэдніх па фунтаў 16, штук 14, фунтаў 224.
Ліхтароў малых па 5 фунтаў, штук 16, фунтаў 80.
Ампулак пар дзьве, штук 5, фунтаў 4.
Таларак тры і дароўнічка на гостиі з накрыўкай, штук 4, фунтаў 5.
Крыж да рук сэлебруючага, штук 1, фунтаў 4.
********************
Каментары да перакладу:
• Бурса (bursa) — пакінута як «бурса» (спецыяльны футляр для карпаралу).
• Велюм газавы (welum gazowe) — перададзена як «велюм газавы» (вельмі тонкая, празрыстая тканіна).
• Локці — перададзена як «локці» (традыцыйная мера даўжыні).
• Пэндзля звычайнага (pędzla ordynaryjnego) — перададзена як «пэндзля звычайнага» (мастацкі тэрмін,
які азначае невыбітны, рамясковы ўзровень выкананьня).
• Sanctissimum — пакінута з дадатковым тлумачэньнем «Найсьвяцейшае», што абазначае Еўхарыстыю.
• Vasculum ad infirmis — перададзена як «Сасудзік для хворых» з захаваньнем лацінскай тэрміналёгіі ў дужках.
• Lignum Crucis — перададзена як «Дрыва Крыжа» з захаваньнем лацінскай тэрміналёгіі, што абазначае
рэліквію — частку Крыжа Пана.
• Знак [!] у арыгінале паказвае на заўвагу публікатара дакумэнту да памылкі (Сьвятыя Марк і Лука былі
эвангелістамі, а не апосталамі ў строгім сэнсе). Гэта захавана ў перакладзе.
**********************
Медзь касьцёльная
Кацялок з абручам на сьвятую ваду, штук 1, фунтаў 4.
Міска да мыцьця рук, штук 1, фунтаў 5.
Збан, г.зн. умывальнік (lawaterz), штук 1, фунтаў 3.
Капялюш да адліўкі сьвечак воскавых, штук 1, фунтаў 6.
Бронза і жалеза
Званы, сыгнатурка, званочкі алтарныя і званочкі да хворых (ніжэй рызьніца).
Дзьверы жалезныя дзьверы пры рызьніцы, штук 2.
Жалеза да пячэньня аплаткаў, штук 1.
Замкоў большых і меншых пры касьцёле, штук 6.
Цыркуль да рабеньня гостияў, штук 1.
Шчыпцы.
Блях да павешваньня лямпаў на дошках драўляных, штук 4.
Ліхтар малы адзін, а другі на палцы.
[л. 361r.]
Шкло касьцёльнае
Люстры аркушавыя пры алтары Маці Боскай, штук 2.
Лямпаў копа 2, штук 120.
Ампулак шкляных, штук 3.
Вотаў, г.зн. таблічак ахвярных (вышэй срэбра).
Ліхтары і ліхтарыкі (срэбра, дрэва і цына).
Шчыпцы дзьве малых, а на палцы адны, штук 3.
Рыштунак розны
Сасудзік (Vasculum).
Амбона драўляная, разьбой і маляркай уздобленая.
Споведніцаў два, арэхава пафарбаваныя і два новыя малыя з кратамі, штук 4.
Краты да камуніі накрыцьцё маюць з сукна чырвонага, якое падшытае ёсьць
палатном.
У сярэдзіне касьцёла стаяць лаўкі новыя ў два шэрагі, сталярскай работы, пад хо-
рам дзьве лаўкі і ў капліцах па дзьве лаўкі, наагул штук 30.
Крэслаў з поруччамі, абітых чырвоным сукном, штук 4.
Табурэтаў штук 3.
Подушак падміншальных штук 6.
Арганы новыя з прыгожай клявіятурай аб 12 галасох, штук 1.
Балдахім аб адной палцы, з атласу ружовага, з галуном срэбным, кітайкай
падшыты, штук 1.
Умбракулюм з атласу на дне белым, штук 1.
Табэрнакулюм з ламы белай, а сярэдзіна з жоўтай ламы, штук 1 [...].
[л. 361v.] Званоў на званіцы драўлянай 4.
Зван найбольшы важыць пудаў 12, штук 1.
Зван сярэдні, пудаў 8, штук 1.
Зван трэці, пудаў 6, штук 1.
Зван найменшы, пудаў 4, штук 1.
Сыгнатурка, г.зн. званочак малы на франтоне касьцёльным, штук 1.
Званок школьны, штук 1.
Званочкаў пры алтарах і рызьніцы, штук 5.
Званочак ужываны да хворых, штук 1 [...].
Каментары да перакладу:
• Lawaterz — перададзена як «умывальнік» з захаваньнем арыгінальнага тэрміну ў дужках.
• Капялюш да адліўкі сьвечак (Kapelusz do odlewania świ(e)c) — перададзена як «капялюш» у значэньні «форма для адліўкі».
• Сыгнатурка (sygnaturka) — пакінута як «сыгнатурка» (маленькі званочак на даху касьцёла).
• Копа (kopa) — перададзена як «копа» (традыцыйная мера ліку, 60 штук).
• Vasculum — пакінута з тлумачэньнем «Сасудзік», як і ў папярэдняй частцы.
• Споведнік (Konfesjonał) — перададзена як «споведніца».
• Падміншальны (podmszalny) — перададзена як «падміншальны» (падложка пад місал).
• Умбракулюм (Umbrakulum) — пакінута як «умбракулюм» (рытуальны парасон).
• Табэрнакулюм (Tabernakulum) — пакінута як «табэрнакулюм» (алтарная шафа).
****************
Апісаньне фундушовых будынкаў
Кляштар новы ў 1825 г. праз цяперашняга пробашча ксяндза Таўша на два паверхі змураваны,
даўжыні локцяў 60, а шырыні 27, зьмяшчае ў сабе дзьве залі і бібліятэку; пасярэдзіне кляштару калідоры
ўнізе і нагоры, а з абодвух бакоў ёсьць 24 стацыі прасторныя і выгодныя, дах дахоўкай пакрыты.
Школа публичная, якая патрабуе аднаўленьня, збудаваная з дрэва брусковага ў годзе 1794, на падмурку,
з двума ганкамі, зьмяшчае ў сабе 8 стацыяў, дахоўкай пакрытая, пад ёю скляпеньне мураванае.
Дом, у якім жыве начальнік, збудаваны з дрэва брусковага ў г.1771, стары, які патрабуе аднаўленьня,
на падмурку, з ганкам ад двара, дахоўкай пакрыты, зьмяшчае ў сабе тры стацыі, залю, склад і кухню,
пад гэтым дамо́м ёсьць скляпеньне мураванае.
Дом мураваны, прасторны, у якім бровар, варня, стайня, свіран і дзьве вазоўні, пад адным дахам,
дахоўкай пакрытым.
Лядоўня драўляная з трыма засекамі на лёд, гонтамі пакрытая.
Хлеў новы гонтамі пакрыты.
Сад фруктовы на квятэры падзелены, агрэстам з парэчкамі у лініі пасаджаны, зьмяшчае ў сабе дрэваў
рознага гатунку штук 150.
Усе будынкі вакол мурам агароджаныя, з брамай да кляштару, а другой да касьцёла [...].
[л. 370v.-371r.]
Асобы духоўныя
Кароль Таўш: шляхецкага (народжения), з Варміі родам, гадоў 56, (вучыўся) філязофіі ў Брансбэргу,
тэалёгіі ў Вільні. 1799 уступіў (у стан духоўны), выконваў абавязкі настаўніка ад 1802 году пры школах слонімскіх
і відзкіх, прэфэктам аж да г. 1817, цяпер пробашчам.
Людвік Галковіч: шляхецкага (народжения), зь Віленскай губэрні, у Вільні вучыўся філязофіі і тэалёгіі.
1806 уступіў (у стан духоўны), настаўніцкія праз гадоў 10, а потым парафіяльныя і пракуратара абавязкі выконваў,
а цяпер кансультантам.
Юзэф Баневіч, шляхецкага (народжения) з Віленскай губэрні, гадоў 43, у Вільні вучыўся тэалёгіі і філязофіі.
1814 уступіў (у стан духоўны), выконвае абавязкі настаўніка пры школах.
Адам Зобэрн, шляхецкага (народжения) з Віленскай губэрні, гадоў 34, у Вільні вучыўся тэалёгіі і філязофіі.
1818 уступіў (у стан духоўны), выконвае абавязкі настаўніка пры школах.
************
Каментары да перакладу:
• Пуд — пакінута як «пуд» (традыцыйная мера вагі, каля 16,38 кг).
• Стацыя (stancja) — перададзена як «стацыя» (пакой, келля).
• Брусковы (z drzewa brusowego) — перададзена як «брусковы» (з цэльных брусоў, зрубавы).
• Варня (warzywnia) — перададзена як «варня» (пражнае аддзяленьне ў бровары).
• Ладоньня (lodownia) — перададзена як «ладоньня» (ляднік, мяшаньня для захоўваньня льду).
• Квятэра (kwatery) — перададзена як «квятэра» (участак, дзялянка ў садзе).
• Пракуратар (prokurator) — перададзена як «пракуратар» (эканом, кіраўнік гаспадарчых справаў).
• Кансультант (konsultor) — перададзена як «кансультант» (дарадчык, член кляштарнай рады).
****
Ян Нарвід, шляхецкага (народжэньня) з Віленскай губэрні, гадоў 36, у Вільні вучыўся тэалёгіі. 1817 уступіў
(у стан духоўны), выконваў абавязкі парафіяльныя, а цяпер капелянам школы.
Антон Янкоўскі, шляхецкага (народжэньня) з Віленскай губэрні, гадоў 28, у Вільні вучыўся права і атрымаў
ступень кандыдата абодвух правоў (obojga praw). 1821 уступіў (у стан духоўны), выконвае абавязкі настаўніка пры школе.
Пётр Ацэшка, шляхецкага (народжэньня) з Віленскай губэрні, гадоў 30, у Вільні вучыўся філязофіі. 1817
уступіў (у стан духоўны), выконвае абавязкі настаўніка пры школе.
Кайтан Венцкевіч, шляхецкага (народжэньня) з Гарадзенскай губэрні, гадоў 31, у Вільні вучыўся філязофіі
і мае ступень студэнта. 1822 уступіў (у стан духоўны), выконвае абавязкі настаўніка.
Кайтан Буніевіч, шляхецкага (народжэньня) з Гарадзенскай губэрні, гадоў 25, у Вільні вучыўся філязофіі,
1824 уступіў (у стан духоўны), выконвае абавязкі настаўніка [...].
[л. 374r.]
Школа
Школа ксяндзоў канонікаў рэгулярных слонімскіх, павятовая, аб чатырох клясах,
утрымліваецца з фондаў гэтых жа канонікаў, заснаваная 1797 году, вучняў у ёй
знаходзіцца 130. Настаўнікамі ёсьць усе ксяндзы-канонікі вышэй узгаданыя,
акрамя начальніка і кансультанта.
Шпіталь
Шпіталь, які знаходзіцца пры гэтым касьцёле, мае асобны дом з дрэва брусковага, на падмурку пастаўлены,
дахоўкай пакрыты, у якім дзьве стацыі для бедных васьмі жаночай плоці, для якіх прызначаны даход рублёў
9 з мытнага пра цэнту, паводле прывілею 1653 году дня 14 жніўня ад Ясьнейшага Караля Яна Казіміра дараванага,
які даход бедныя рэгулярна атрымліваюць [...].
Брацтваў ніякіх няма.
[л. 374v.] Гэты акт візыты генэральнай за год 1830, праз мяне адпраўленай, у
чатырох аднолькавых асобніках зьместы, падпісваю і пячаткай засьведчваю.
У Слоніме году 1830 кастрычніка 20 дня.
кс. Юзэф Крукоўскі З(бораў) П(іярскіх) правінцыял, візытатар дэлегаваны.
********************
Каментары да перакладу:
• Кандыдат абодвух правоў (kandydat obojga praw) — перададзена як «кандыдат абодвух правоў» (ступень
у царкоўнай і свецкай юрыспрудэнцыі).
• Мытных процант (mostowy procent) — перададзена як «мытны процант» (доходы ад мытні, мыта).
• Зборы Піярскія (S(cholarum) P(iarum)) — перададзена як «Зборы Піярскія» з выкарыстаньнем традыцыйнай
беларускай назвы ордэну піяраў. |
|
| Вернуться к началу |
|
|
|
|
|
|
|
|
Вы не можете начинать темы
Вы не можете отвечать на сообщения
Вы не можете редактировать свои сообщения
Вы не можете удалять свои сообщения
Вы не можете голосовать в опросах
Вы не можете вкладывать файлы
Вы не можете скачивать файлы
|
|
FAQ
Поиск
Пользователи
Группы
Регистрация
Профиль
Войти и проверить личные сообщения
Вход
.jpg)
.jpg)
_9706.jpg)
.jpg)
